จิต เจตสิก วิญญาณ และ ขันธ์ห้า
ขันธ์ห้า คือ รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ ก่อนที่ผมจะมาเรียน อภิธรรม มีความเข้าใจว่า
คน สัตว์ วัตถุ สิ่งของ เป็นรูป รวมทั้ง เสียง กลิ่น รส ก็เป็นรูป นั่นคือ สิ่งที่กระทบกับ ประสาททั้งห้าได้ เป็น รูป
เมื่อ ประสาททั้งห้า กระทบ หรือ เรียกว่า ผัสสะ ก็เกิด เวทนา คือ ชอบ ไม่ชอบ เฉยๆ กับสิ่งที่มากระทบ ต่อจากนั้น
ก็เกิดการจดจำ นั่นคือ เกิดสัญญา แล้วสุดท้ายก็เกิดการรับรู้ ก็คือ วิญญาณ
ส่วนเรื่อง จิต เจตสิก ก็มีความเข้าใจว่า จิต คือ สภาพที่ คิด นึก โลภ โกรธ หลง ยึดมั่น ปล่อยวาง ฯลฯ ซึ่งมี เจตสิก เป็นเครื่องมีอของ จิต
แต่หลังจากที่มาเรียน อภิธรรม แล้ว จึงได้ความเข้าใจใหม่ว่า
ขันธ์ แปลว่า กอง ดังนั้น ขันธ์ห้า จึงมี ห้ากอง ได้แก่ รูปขันธ์ คือ กองรูป เวทนาขันธ์ คือ กองเวทนา ....... วิญญาณขันธ์ คือ กองวิญญาณ
และเมื่อเป็น กอง ก็ย่อมหมายถึงมีจำนวนมาก
จำนวนมีมากเท่าใด ขอแจกแจงดังนี้
รูป มี ๒๘ รูป ได้แก่
(มหาภูตรูป 4 ได้แก่)
1. ปฐวีธาตุ ได้แก่ สภาพความ อ่อน แข็ง
2. อาโปธาตุ ได้แก่ สภาพความ ไหล เกาะกุม
3. เตโชธาตุ ได้แก่ สภาพความ เย็น ร้อน
4. วาโยธาตุ ได้แก่ สภาพความ หย่อน ตึง
(ปสาทรูป 5 ได้แก่)
5. จักขุปสาทรูป ได้แก่ ปสาทตา
6. โสตปสาทรูป ได้แก่ ปสาทหู
7. ฆานปสาทรูป ได้แก่ ปสาทจมูก
8. ชิวหาปสาทรูป ได้แก่ ปสาทลิ้น
9. กายปสาทรูป ได้แก่ ปสาทกาย
(วิสยรูป หรือโคจรรูป 4 ได้แก่)
10. วัณณะรูป หรือ รูปสี (รูปารมณ์)
11. สัททรูป หรือ รูปเสียง (สัททารมณ์)
12. คันธรูป หรือ รูปกลิ่น (คันธารมณ์)
13. รสะรูป หรือ รูปรส (รสารมณ์)
(ภาวรูป 2 ได้แก่)
14. อิตถีภาวรูป คือความเป็นเพศหญิง
15. ปุริสภาวรูป คือความเป็นเพศชาย
16. หทยรูป คือ รูปที่เป็นที่ตั้ง อาศัยเกิดของจิตและเจตสิก
17. ชีวิตรูป คือ รูปที่รักษากลุ่มรูปที่เกิดจากกรรม
18. อาหารรูป คือ โอชาที่มีอยู่ในอาหาร หรือ สารอาหารที่ใช้หล่อเลี้ยงร่างกาย
--------------------------------------------------------------------------------
19. ปริจเฉทรูป ได้แก่ ช่องว่างระหว่างรูปต่อรูป
(วิญญัตติรูป 2)
20. กายวิญญัตติรูป ได้แก่ การเคลื่อนไหวกาย
21. วจีวิญญัตติรูป ได้แก่ การกล่าววาจา
(วิการรูป 3)
22. ลหุตารูป ได้แก่ รูปเบา
23. มุทุตารูป ได้แก่ รูปอ่อน
24. กัมมัญญตารูป ได้แก่ รูปควรแก่การงาน
(ลักขณรูป 4)
25. อุปจยรูป ได้แก่ รูปที่เกิดขึ้นขณะแรก
26. สันตติรูป ได้แก่ รูปที่เกิดสืบต่อเนื่อง
27. ชรตารูป ได้แก่ รูปใกล้ดับ
28. อนิจจตารูป ได้แก่ รูปที่แตกดับ
**********************
จะเห็นว่า รูป ไม่ได้มีแค่ สี เสียง กลิ่น รส สัมผัสเท่านั้น ยังมีอย่างอื่นอีก เช่น ภาวะเพศชาย หญิง อันนี้ไม่ได้หมายถึง
รูปร่างหรือ อวัยวะ เพราะ อวัยวะนั้นคือ ปฐวีธาตุ แต่หมายถึง สภาวะซึ่งทำให้กลายเป็นชาย หญิง
ชีวิตรูป ที่รักษาสิ่งมีชีวิตทั้งหลายไม่ให้แตกดับไปก่อนอายุขัย ส่วนสิ่งที่ไม่มีชีวิตจะไม่มี ชีวิตรูป เช่น ต้นไม้
ต้นไม้ ไม่มีชีวิตรูป คือ ไม่มีชีวิต แต่ที่เติบโตได้ เพราะอาศัยปัจจัยคือ อุตุ และ อาหาร
ชีวิตรูป เกิดจาก กรรม นั่นคือ สิ่งมีชีวิต ต้องเกิดจากกรรมนั่นเอง ต้นไม้ไม่มีกรรมส่งมาเกิด จึงเป็นสิ่งไม่มีชีวิต
ความหมายของคำว่า ชีวิต ใน อภิธรรม จะไม่ตรงกับทางโลกที่ใช้กัน
และยังมีรูปที่เกิดจาก จิต อีกกลุ่มหนึ่ง คือ กายวิญญัติ วจีวิญญัติ คือ การเคลิื่อนไหว เช่น ยืน เดิน นั่ง นอน และ การพูด