สนทนาธรรม ฟังธรรม อ่านธรรมะ บทความธรรมะ หลักธรรมคำสอน กฎแห่งกรรม dhamma

๑๖.มัคคารัมมะณา  ธัมมา  มัคคะเหตุกา  ธัมมา  มัคคาธิปะติโนธัมมา ฯ

มัคคารัมมะณา ธัมมา
ธรรมที่มีมรรคเป็นอารมณ์ก็มี
 
มัคคะเหตุกา ธัมมา
ธรรมที่มีมรรคเป็นเหตุ ก็มี
 
มัคคาธิปะติโน ธัมมา
ธรรมที่มีมรรคเป็นประธานก็มี

*****

จิตที่สามารถทำมรรคให้เป็นอารมณ์ คือจิตของพระอริยบุคคลทั้ง ๔ ซึ่งขณะทำมรรคนั้นต้องเป็น กุศลจิต ที่ประกอบปัญญาแรงกล้า

มรรคจิตมีหน้าที่ประหารกิเลสให้หมดจรดเป็น สมุทเฉทประหาร ไม่กลับมาอีก

การได้มรรคนั้น ต้องอาศัยวิปัสสนาพิจารณารูปนามโดยความเป็นไตรลักษณ์ จนเกิดเบื่อหน่าย ปล่อยวางในสังขารทั้งหลาย

เห็นทุกข์ เหตุของทุกข์ การดับทุกข์ และวิถีทางดับทุกข์ เข้าสู่ โคตรภูญาณ แล้วน้อมเอาพระนิพพานเป็นอารมณ์ จนได้ มรรคญาณ

แล้ว ผลญาณก็เกิดตามมา  บรรลุเป็นพระอริยบุคคลตามลำดับของมรรคนั้นๆ

ลำดับต่อมาก็จะเจริญ ปัจจเวกขณญาณ ขึ้นเพื่อพิจารณา กิเลสที่ละได้แล้ว และกิเลสที่ยังเหลืออยู่ และพิจารณานิพพาน (เว้นพระอรหันต์ไม่มีการพิจารณากิเลสที่ยังเหลืออยู่) เป็นอันจบกระบวนการบรรลุมรรคผลในขั้นหนึ่งๆคืออริยบุคคลลำดับหนึ่งๆ  

๑๘.อะตีตา ธัมมา  อะนาคะตา ธัมมา  ปัจจุปปันนา  ธัมมา ฯ

อะตีตา ธัมมา
ธรรมที่เป็นอดีต ก็มี
 
อะนาคะตา ธัมมา
ธรรมที่เป็นอนาคต ก็มี
 
ปัจจุปปันนา ธัมมา
ธรรมที่เป็นปัจจุบันก็มี

************

จิต เจตสิก รูป นิพพาน เมื่อจำแนกออกได้เป็น ขันธ์ ๕  อายตนะ ๑๒  ธาตุ ๑๘ และ สัจจะ ๔

ธรรมเหล่านี้ ยกเว้นพระนิพพานแล้ว ล้วนอยู่ภายใต้กาลทั้ง ๓ มีแต่พระนิพพานเท่านั้นที่พ้นจากกาลทั้ง ๓

ธรรมที่มีการปรุงแต่งจึงต้องเกิดขึ้น จึงต้องตั้งอยู่ และมีความแปรปรวน แม้จะช้านานเพียงไรก็ตาม ก็ต้องดับไปในที่สุด

ส่วนพระนิพพานไม่ได้เกิดจากการปรุงแต่ง จึงไม่ต้องตั้งอยู่บนความแปรปรวน และไม่มีการต้องดับไปแต่อย่างใด ดังนั้น

พระนิพพานจึงอยู่เหนือพ้นจากกาลทั้ง ๓ คือ ไม่มีการเกิดขึ้น ไม่มีการตั้งอยู่ และไม่มีการดับไป

 ๒๐.อัชฌัตตา  ธัมมา  พะหิทธา  ธัมมา  อัชฌัตตะพะหิทธา  ธัมมา ฯ

อัชฌัตตา ธัมมา
ธรรมภายใน ก็มี
 
พะหิทธา ธัมมา
ธรรมภายนอก ก็มี
 
อัชฌัตตะพะหิทธา ธัมมา
ธรรมทั้งภายในและภายนอกก็มี

************

ตัณหามี ๑๐๘ คือ

ตัณหา มี ๓ ได้แก่  ๑.กามตัณหา  ๒.ภวตัณหา ๓.วิภวตัณหา

เมื่อเกิดกับอายตนะภายใน ๖  จึงนับเป็น (๖ คูณ ๓) เท่ากับ ๑๘

เมื่อเกิดกับอายตนะภายนอก ๖  จึงนับเป็น (๖ คูณ ๓) เท่ากับ ๑๘

รวมเป็น ( ๑๘ บวก ๑๘) ได้ ตัณหา ๓๖   เกิดขึ้นได้ใน ๓ กาล คือ  อดีต  อนาคต ปัจจุบัน

รวมเป็น (๓๖ คูณ ๓ ) จึงเป็น ตัณหา ๑๐๘

--------

กิเลสมี ๑๕๐๐ คือ

กิเลส มี ๑๐ ได้แก่ โลภะ โทสะ โมหะ มานะ ทิฏฐิ วิจิกิจฉา อหิริกะ อโนตตัปปะ อุทธัจจะ  ถีนะ

เกิดได้กับ (จิต ๑ เจตสิก ๕๒  รูป ๑๘ ลักขณรูป ๔ นับเป็น ๑+๕๒+๑๘+๔ ) สภาวะธรรม ๗๕  จึงเป็น ( ๑๐ คูณ ๗๕ ) เป็น ๗๕๐

เกิดขึ้นภายในสันดาน  และเกิดขึ้นภายนอกสันดาน  จึงรวมเป็นกิเลส ๗๕๐ คูณ ๒  เท่ากับ  ๑๕๐๐

******************

นิพพาน เป็นธรรมภายนอก  ลักษณะของนิพพาน 4 ประการ คือ

1. อัจจุตะ สภาวะที่ไม่ตาย คือนิพพานเป็นสภาวะมี่ไม่มีการเกิดและไม่มีการตาย เป็นสภาวะธรรมที่
ไม่ตกอยู่ภายใต้เงื่อนไขแห่งกาลเวลา หรือที่เรียกว่า กาลวิมุตติ

2. อัจจันตะ สภาวะที่เที่ยงแท้แน่นอน ไม่มีการแปรผันเป็นอื่น คือ ผู้บรรลุนิพพานแล้ว จะกลับเสื่อมจากนิพพานเป็นไม่มี

3. อสังขตะ สภาวะที่ไม่ถูกปรุงแต่งด้วยปัจจัย4 คือ กรรม จิต อุตุ และอาหาร นิพพานไม่ใช่จิต เจตสิก หรือรูปที่เกิดขึ้นโดยอาศัยปัจจัยปรุงแต่ง เป็นสภาวะที่พ้นจากขันธ์ 5 คือ ขันธวิมุตติ

4. อนุตตระ สภาวะที่ประเสริฐสูงสุดไม่มีสิ่งใดยิ่งกว่า เป็นโลกุตรธรรม

---------

นิพพาน ๓ ภาวะลักษณะ

อนิมิตตนิพพาน ได้แก่ ภาวะของนิพพานนั้นไม่มีนิมิตเครื่องหมาย ไม่มีรูปร่าง ไม่มีสัญฐานและสีสรรวรรณะใดๆ

อปณิหิตนิพพาน ได้แก่ ภาวะของนิพพานนั้นไม่มีอารมณ์ อันเป็นที่น่าปรารถนา และไม่มีตัณหาอันเป็นตัวให้เกิดความต้องการในอารมณ์นั้น

สุญญตนิพพาน ได้แก่ ภาวะขอนิพพานนั้นสูญสิ้นจากกิเลสและขันธ์5

๒๒.สะนิทัสสะนะสัปปะฏิฆา ธัมมา  อะนิทัสสะนะสัปปะฏิฆา  ธัมมา  อะนิทัสสะนาปปะฏิฆา  ธัมมา ฯ


สะนิทัสสะนะสัปปะฏิฆา ธัมมา
ธรรมที่เห็นได้และกระทบได้ ก็มี
 
อะนิทัสสะนะสัปปะฏิฆา ธัมมา
ธรรมที่เห็นไม่ได้ แต่กระทบได้ก็มี,
 
อะนิทัสสะนาป ปะฏิฆา ธัมมา
ธรรมทั้งที่เห็นไม่ได้และกระทบไม่ได้ ก็มี

*****************

รูปารมณ์ คือ รูปที่กระทบประสาทตา ทำให้เกิดการมองเห็นได้

สัททารมณ์ คันธารมณ์ รสารมณ์ โผฎฐัพพารมณ์ กระทบกับประสาทอื่นๆ ซึ่งไม่เกี่ยวกับการมองเห็น

ส่วนที่เหลือ เป็นอารมณ์ที่รู้ได้ทางใจอย่างเดียว ไม่ต้องอาศัยประสาททั้ง ๕ แต่อาศัย มโนทวาร

*****

รูปารมณ์ ว่าโดยสภาวะลักษณ์ คือ สิ่งที่ปรากฎทางจักขุประสาท ได้แก่ สีต่างๆ ต่อจากการเห็นเช่นเห็นต้นไม้ จิตก็เกิดการปรุงแต่ง

ว่าที่เห็นนี้คือ ต้นไม้

ซึ่งคำว่า "ต้นไม้" นี้คือการ บัญญัติ หรือ สมมุติกันขึ้นมาใช้เรียกสิ่งนั้นๆ เป็นการปรุงแต่ง

แต่จิตมนุษย์ไม่ยอมหยุดอยู่แค่นั้น ยังเอาความยึดมั่นถือมั่นลงไปว่า ต้นไม้นี้เป็นตัวเป็นตน

ซึ่งที่จริง ต้นไม้ที่เห็นเป็นแค่สิ่งที่ถูกปรุงแต่ง เห็นด้วยจักขุประสาท คือ ตา จับต้องด้วย กายประสาท คือ มือ

ได้ยินเสียงใบไม้ไหวด้วย โสตประสาท คือ หู ได้กลิ่นด้วย ฆานประสาท คือ จมูก ได้ลิ้มรสผลไม้ด้วยขิวหาประสาท คือ ลิ้น

ความเป็นต้นไม้ มาจาก ประสาททั้งห้า และ จิตที่ปรุงแต่งขึ้นมาเท่านั้นเอง