สนทนาธรรม ฟังธรรม อ่านธรรมะ บทความธรรมะ หลักธรรมคำสอน กฎแห่งกรรม dhamma

มาติกา แปลว่า แม่บท  เป็นการจำแนกสภาวะธรรม ๗๒ ออกเป็นประเภทๆ เช่น ประเภทแบ่ง ๓ เรียกว่า ติกะ

ประเภทแบ่ง ๒ เรียก ทุกะ  มีอยู่ในพระอภิธรรมคัมภีร์ "ธัมมะสังคิณี"

ติกะมาติกา มีด้วยกัน ๒๒ ติกะ ส่วน ทุกะมาติกา ๑๐๐ ทุกะ ในพระอภิธรรม และ ๔๒ ทุกะ ในสุตตันติกทุกะมาติกา

การศึกษา มาติกา ทำให้เข้าใจในสภาวะธรรมอย่างกว้างขวาง และตระหนักซึ้งถึงพระสัพพัญญูของพระบรมศาสดา

*************

๑.กุสะลา  ธัมมา  อะกุสะลา  ธัมมา  อัพยากะตา  ธัมมา ฯ

คำแปล

กุสะลา  ธัมมา  
ธรรมที่เป็นกุศล ก็มี
 
อะกุสะลา ธัมมา
ธรรมที่เป็นอกุศล ก็มี
 
อัพยากะตา ธัมมา
ธรรมไม่เป็นทั้งกุศลและอกุศลก็มี


ธรรมที่เป็นกุศล ได้แก่ กุศลจิต คือ จิต ที่เราใช้ประกอบการทำ บุญกริยา รวมทั้งการเจริญ ฌาน และ มรรค

จิตที่จะเป็น กุศล จะต้องมี ทิฏิชุกัม เป็นบาทฐานก่อน คือ มีความเห็นตรง เห็นว่า บุญ บาป มีผล ทาน-ศีล-ภาวนา

ฌาน สมาบัติ และ มรรค ผล นิพพาน มีอยู่จริง และย่อมประกอบด้วย อโลภะ อโทสะ อโมหะ  มีศรัทธา หิริ โอตตัปปะ

*

ธรรมที่เป็น อกุศล ได้แก่ อกุศลจิต คือ จิต ที่ประกอบด้วย อกุศลมูล มี โลภะบ้าง โทสะบ้าง โมหะบ้าง ย่อมทำจิตให้

เศร้าหมอง ไม่ละอาย ไม่เกรงกลัวบาป มีความอยาก มีความพยาบาท ทิฏฐิ มานะ ลุ่มหลง  ฯลฯ

*

ธรรมไม่เป็นทั้งกุศลและอกุศล คือ วิบาก และ กริยา รวมทั้ง รูป และ นิพพาน

วิบาก เป็น ผลของ กุศลและอกุศล กริยา เป็น จิต ของ พระอรหันต์ ที่ไม่หวั่นไหวไปทั้งใน กุศล และอกุศล

รูป เป็น ผลของ กรรม คือ วิบากนั่นเอง ส่วน นิพพาน คือ การหลุดพ้น และเป็น กาลวิมุตติ (พ้นจาก กาลทั้ง ๓)

วิปากาธัมมา  วิปากะธัมมะธัมมา  เนวะวิปากะนะวิปากะธัมมะธัมมา ฯ

วิปากา ธัมมา
ธรรมที่เป็นผลโดยตรง ก็มี
 
วิปากะธัมมะ ธัมมา
ธรรมที่เป็นเหตุแห่งผล ก็มี
 
เนวะวิปากะนะวิปากะ ธัมมะ ธัมมา
ธรรมที่ทั้งไม่เป็นผลและไม่เป็นเหตุแห่งผล ก็มี

*

วิบาก เป็น ผล  มีสองอย่าง คือ กุศลวิบาก และ อกุศลวิบาก

การได้พบได้เห็ํนได้ยินสิ่งดีๆ เป็นผลของกุศล ตรงข้ามนั้น เป็นผลของอกุศล

กุศล มีเหตุที่เป็นหลักๆ ๓ เหตุ คือ อโลภะ อโทสะ อโมหะ  ส่วน อกุศลก็ตรงกันข้าม คือมี โลภะ โทสะ โมหะ

ส่วนสิ่งที่ไม่ได้ก่อให้เกิด วิบาก ใดๆก็คือ กริยาจิตของพระอรหันต์ รูป๒๘ และ พระนิพพาน

๕.สังกิลิฏฐะสังกิเลสิกา  ธัมมา  อะสังกิลิฏฐะสังกิเลสิกา ธัมมาอะสังกิลิฏฐาสังกิเลสิกา ธัมมา ฯ

คำแปล

สังกิลิฏฐะสังกิเลสิกา ธัมมา
ธรรมที่เศร้าหมองและเป็นที่ตั้งแห่งความเศร้าหมองได้ ก็มี
 
อะสังกิลิฏฐะสังกิเลสิกา ธัมมา
ธรรมที่ไม่เศร้าหมองแต่เป็นที่ตั้งแห่งความเศร้าหมองได้ ก็มี,
 
อะสังกิลิฏฐาสังกิเลสิกา ธัมมา
ธรรมที่ทั้งไม่เศร้าหมองและไม่เป็นที่ตั้งแห่งความเศร้าหมองได้ ก็มี

*
กิเลส๑๐ คือธรรมที่ทำให้เศร้าหมองเร่าร้อน ได้แก่ ราคะ โทสะ โมหะ ทิฎฐิ มานะ ถีนะ วิจิกิฉา อหิริกะ อโนตตัปปะ อุทธัจจะ

กิเลสทั้ง๑๐ ประกอบอยู่ใน อกุศลจิต ดังนั้น อกุศลจิต นอกจากตนเองจะเศร้าหมองแล้ว ยังเป็นที่ตั้งแห่งความเศร้าหมองเร่าร้อน อีกด้วย

กิเลสทั้ง๑๐ เกิดได้ทั้งจาก เหตุที่เป็น กุศลก็ได้ อกุศลก็ได้ กิริยาก็ได้ และ รูป๒๘ ก็ได้ โดยเป็นอารมณ์ของพาลชนที่อุดมด้วยกิเลส

เช่น พระพุทธรูปอันงดงาม แต่พาลชนย่อมเกิดจิตละโมบอยากลักขโมยเป็นของตน

คงมีแต่ โลกุตรจิต๘ และ นิพพาน เท่านั้น จึงพ้นจากความเศร้าหมองเร่าร้อนโดยเด็ดขาดทั้งปวง

๗.ปีติสะหะคะตา  ธัมมา  สุขะสะหะคะตา ธัมมา  อุเปกขาสะหะคะตา  ธัมมา ฯ

ปีติสะหะคะตา ธัมมา
ธรรมที่เป็นไปพร้อมกับความเอิบอิ่มใจ ก็มี
 
สุขะสะหะคะตา ธัมมา
ธรรมที่เป็นไปพร้อมกับความสุขก็มี
 
อุเปกขาสะหะคะตา ธัมมา
ธรรมที่เป็นไปพร้อมกับความวางเฉยก็มี

***

ปีติ เป็นเจตสิกดวงหนึ่ง ที่เกิดร่วมกับเวทนาที่เป็น สุขเวทนา จึงเรียกอีกอย่างว่า โสมนัสเวทนา นั่นคือ เป็นสุขที่มี ปีติ

แต่สุขเวทนา ที่ไม่มี ปีติ ก็มีอยู่ คือ ฌาน ๔ จะเหลือแต่ สุข และ เอกัคคตา นั่นคือ เป็น สุขเวทนา ที่อาศัย ปีติ (สุขที่ปราณีตขึ้นไปอีก)

เมื่อถึงฌาน ๔ แล้วจะต่อฌาน ๕ ก็ต้องเปลี่ยน เวทนาที่เดิมเป็น สุขเวทนา ให้เป็น อุเบกขาเวทนา

๙.ทัสสะเนนะ  ปะหาตัพพะเหตุกา ธัมมา  ภาวะนายะ  ปะหาตัพพะเหตุกา ธัมมา  เนวะทัสสะเนนะ  นะภาวะนายะ  ปะหาตัพพะเหตุกา ธัมมา ฯ

ทัสสะเนนะ ปะหาตัพพะเหตุกา ธัมมา
ธรรมมีสาเหตุที่พึงละด้วยทัศนะก็มี
 
ภาวะนายะ ปะหาตัพพะเหตุกา ธัมมา
ธรรมมีสาเหตุที่พึงละด้วยภาวนาก็มี
 
เนวะ ทัสสะเนนะ นะ ภาวะนายะ ปะหาตัพพะ เหตุกา ธัมมา
ธรรมมีสาเหตุที่ละมิได้ด้วยทัศนะและมิได้ด้วยภาวนาก็มี,

****

ว่าโดยการประหารอกุศลธรรม ที่พระโสดาบันทำได้ คือ

การประหาร มัจฉริยะ๕ ได้แก่

1.อาวาสมัจฉริยะ (ตระหนี่ที่อยู่, หวงที่อาศัย เช่น ภิกษุหวงเสนาสนะ กีดกันผู้อื่นหรือผู้มิใช่พวกของตน ไม่ให้เข้าอยู่ เป็นต้น)

2.กุลมัจฉริยะ (ตระหนี่ตระกูล, หวงสกุล เช่น ภิกษุหวงสกุลอุปัฏฐาก คอยกีดกันภิกษุอื่นไม่ให้เกี่ยวข้องได้รับการบำรุงด้วย เป็นต้น)

3.ลาภมัจฉริยะ (ตระหนี่ลาภ, หวงผลประโยชน์ เช่น ภิกษุหาทางกีดกันไม่ให้ลาภเกิดขึ้นแก่ภิกษุอื่น)

4.วัณณมัจฉริยะ (ตระหนี่วรรณะ, หวงสรีรวัณณะ คือผิวพรรณของร่างกาย ไม่พอใจให้ผู้อื่นสวยงาม ก็ดี หวงคุณวัณณะ คือ คำสรรเสริญคุณ ไม่อยากให้ใครมีคุณความดีมาแข่งตน หรือไม่พอใจได้ยินคำสรรเสริญคุณความดีของผู้อื่น ก็ดี ตลอดจนแบ่งชั้นวรรณะกัน)

5.ธัมมมัจฉริยะ (ตระหนี่ธรรม, หวงวิชาความรู้ และคุณพิเศษที่ได้บรรลุ ไม่ยอมสอนไม่ยอมบอกผู้อื่น กลัวเขาจะรู้เทียมเท่าหรือเกินตน)

ธรรมเหล่านี้ พระโสดาบัน ประหารได้หมดทั้ง ๕ ข้อ

----

การประหาร อกุศลกรรมบท๑๐ พระโสดาบันประหารได้ ๕ ข้อ คือ

ปาณาติบาต อทินนาทาน กาเมสุมิจฉาจาร มุสาวาท มิจฉาทิฎฐิ

----

การประหารสังโยชน์๑๐  พระโสดาบันประหารได้ ๕ ได้แก่

ทิฎฐิสัญโญชน์  วิจิกิจฉาสัญโญชน์   สีลัพพตปรามาสสัญโญชน์  อิสสาสัญโญชน์  มัจฉริยสัญโญชน์

*********

พระสกทาคามี ประหารอกุศลธรรมได้เท่ากับพระโสดาบัน แต่ทำลายอกุศลธรรมที่ยังประหารไม่ได้ให้เบาบางลง

****

พระอนาคามี ประหาร อกุศลธรรมได้ดังนี้

ใน อกุศลกรรมบท๑๐ พระอนาคามี ประหารได้เพิ่มอีก ๓ ได้แก่

ปิสุณวาจา ผรุสวาจา พยาปาท

----

ในสังโยชน์๑๐ พระอนาคามีประหารได้ ๒ ได้แก่

กามราคสัญโญชน์  ปฏิฆสัญโญชน์  

****

อกุศลธรรมที่เหลือ พระอรหันต์เท่านั้นพึงประหารได้ คือ

ใน อกุศลธรรมบท๑๐ ได้แก่

สัมผัปปลาปะ อภิชฌา

---

ในสังโยชน์๑๐ ได้แก่

ภวราคสัญโญชน์  มานสัญโญชน์   อวิชชาสัญโญชน์  

**************************************

ว่าโดย วิปปลาสธรรม มี ๓ อาการ  ๔ ลักษณะ

วิปปลาส ๓ อาการคือ  สัญญาวิปลาส จิตตวิปลาส ทิฏฐิวิปลาส

วิปปลาส ๔ ลักษณะคือ

วิปลาสในสิ่งที่ไม่เที่ยง ว่าเที่ยง
วิปลาสในสิ่งที่เป็นทุกข์ ว่าเป็นสุข
วิปลาสในสิ่งที่ไม่เป็นตัวตน ว่าเป็นตัวตน
วิปลาสในสิ่งที่ไม่งาม ว่างาม

รวมทั้งสิ้นเป็น 12 วิปลาส

การประหารวิปปลาสธรรมระดับต่างๆ

๑.  สัญญาวิปลาส   จำผิดว่ารูปเป็นของงาม       พระอนาคามีจึงประหารได้

๒.  สัญญาวิปลาส   จำผิดว่าเวทนาเป็นสุข        พระอรหันต์จึงประหารได้

๓.  สัญญาวิปลาส   จำผิดว่าจิตเที่ยง              พระโสดาบันประหารได้

๔.  สัญญาวิปลาส   จำผิดว่าธรรมเป็นตัวตน      พระโสดาบันประหารได้



๕.  จิตตวิปลาส      คิดผิดว่ารูปเป็นของงาม      พระอนาคามีจึงประหารได้

๖.  จิตตวิปลาส      คิดผิดว่าเวทนาเป็นสุข        พระอรหันต์จึงประหารได้

๗.  จิตตวิปลาส      คิดผิดว่าจิตเที่ยง             พระโสดาบันจึงประหารได้

๘.  จิตตวิปลาส      คิดผิดว่าธรรมเป็นตัวตน      พระโสดาบันประหารได้



๙.  ทิฏฐิวิปลาส      เห็นผิดว่ารูปเป็นงาม          พระโสดาบันประหารได้

๑๐. ทิฏฐิวิปลาส     เห็นผิดว่าเวทนาเป็นสุข      พระโสดาบันประหารได้

๑๑. ทิฏฐิวิปลาส     เห็นผิดว่าจิตเที่ยง            พระโสดาบันประหารได้

๑๒. ทิฏฐิวิปลาส     เห็นผิดว่าธรรมเป็นตัวตน     พระโสดาบันประหารได้

*************

วิปัลลาสกถา

สัตว์ทั้งหลายมีความสำคัญในสภาพที่ไม่เที่ยงว่าเที่ยง มีความสำคัญในสภาพที่เป็นทุกข์ว่าเป็นสุข

มีความสำคัญในสภาพที่มิใช่ตัวตนว่าเป็นตัวตน มีความสำคัญในสภาพที่ไม่งามว่า งาม

ถูกความเห็นผิดนำไป มีจิตกวัดแกว่ง มีสัญญาผิด สัตว์เหล่านั้นติดอยู่ในบ่วงของมาร เป็นสัตว์ไม่มีความปลอดโปร่งจากกิเลส

ต้องไปสู่สงสาร เป็นผู้ถึงชาติและมรณะ

  เมื่อใด พระพุทธเจ้าทั้งหลายเสด็จอุบัติขึ้นในโลก ทรงส่องแสงสว่าง พระพุทธเจ้าเหล่านั้นทรงประกาศธรรมนี้

อันให้ถึงความสงบระงับทุกข์ เมื่อนั้น สัตว์ทั้งหลายผู้มีปัญญา ได้ฟังธรรมของพระพุทธเจ้าเหล่านั้นแล้วกลับได้ความคิดชอบ

เห็นสภาพที่ไม่เที่ยงโดยความเป็นสภาพไม่เที่ยง เห็นสภาพที่เป็นทุกข์โดยความเป็นทุกข์

เห็นสภาพที่มิใช่ตัวตนโดยความเป็นสภาพมิใช่ตัวตน และเห็นสภาพที่ไม่งามว่าไม่งาม

เป็นผู้ถือมั่นสัมมาทิฐิ ล่วงพ้นทุกข์ทั้งปวง ฉะนี้แล ฯ

๑๑.เสกขา  ธัมมา  อะเสกขา  ธัมมา  เนวะเสกขานาเสกขา  ธัมมา ฯ

เสกขา ธัมมา
ธรรมที่เป็นของอริยบุคคลผู้ยัง ต้องศึกษาอยู่ ก็มี
 
อะเสกขา ธัมมา
ธรรมที่เป็นของผู้บรรลุอรหัตผล ซึ่งไม่ต้องศึกษาแล้ว ก็มี,
 
เนวะเสกขา นาเสกขา ธัมมา
ธรรมที่ไม่เป็นทั้งของผู้ยังต้องศึกษาและผู้ไม่ต้องศึกษาก็มี

*********

เสกขบุคคล หมายถึง พระอริยบุคคลตั้งแต่พระโสดาบันขึ้นไป  ที่เรียกว่า เสกข เพราะยังต้องศึกษาใน อธิศีล อธิจิต อธิปัญญา

อธิศีล ความหมายคือ  บุคคลรักษาศีล ๕ ได้บริสุทธิ์แล้ว  ก็มารักษาศีล ๘ ให้ยิ่งขึ้นไปอีก  ครั้นรักษาศีล ๘ ได้บริสุทธิ์ดีแล้ว

เห็นประโยชน์ของศีล จึงละเพศฆราวาส ออกบรรพชาเป็นสามเณรเพื่อรักษาศีล ๑๐ ให้ยิ่งขึ้นไป จนได้อุปสมบทเป็นภิกษุ รักษา

ศีล ๒๒๗ ดังนี้เรียกชื่อว่าศึกษาในศีล ได้ชื่อว่า อธิสีลสิกขา

อธิจิต ความหมายคือ บุคคลตามรักษาจิต ป้องกันอกุศลธรรม  ข่มนิวรณ์และกิเลส ทำจิตตั้งมั่นด้วย สมาธิภาวนา

อธิปัญญา ทำปัญญาให้ยิ่ง เห็นสังขารธรรมทั้งหลายเป็น อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา ศึกษาในปริยัติ ปฏิบัติ ปฏิเวท เพื่อ

ความหลุดพ้น ถอดถอนตนออกจากกิเลส

*********

อเสกขบุคคล คือ พระอรหันต์ ผู้หมดจรดจากกิเลสแล้ว คือผู้ที่ไม่ต้องศึกษาอีกต่อไปแล้วนั่นเอง

๑๓.ปะริตตารัมมะณา  ธัมมา  มะหัคคะตารัมมะณา  ธัมมา  อัปปะมาณารัมมะณา  ธัมมา ฯ

ปะริตตารัมมะณา ธัมมา
ธรรมที่มีสภาวะที่มีอานุภาพน้อยเป็นอารมณ์ ก็มี
 
มะหัคคะตารัมมะณา ธัมมา
ธรรมที่มีสภาวะที่ถึงภาวะใหญ่แล้วเป็นอารมณ์ก็มี
 
อัปปะมาณารัมมะณา ธัมมา
ธรรมที่มีสภาวะอันประมาณมิได้เป็นอารมณ์ ก็มี

****

อาราณ์อันมีอานุภาพน้อย คือ อารมณ์อันเกี่ยวข้องด้วยกาม คือ ความเพลิดเพลินใน รูป เสียง กลิ่น รส สัมผัส

ความอยากมี อยากเป็น และ ไม่อยากมี ไม่อยากเป็น

เช่น ความโลภ อยากได้ทรัพย์สินที่ไม่ควรได้  และหรือ การทำบุญเพื่ออยากได้สวรรค์วิมาน ความร่ำรวย

อารมณ์ที่เกี่ยวกับกาม ทำให้ยังต้องการเกิดใหม่ในวัฏฏที่ไม่สิ้นสุด

***

อารมณ์ที่เข้าถึงความเป็นใหญ่ คือ อารมณ์ของฌาน จิตที่ได้ฌาน จะได้สุขอันสงบ ปราณีต มีพลานุภาพมาก เป็น ฌานกุศล

สามารถข่มกิเลสนิวรณ์ที่กลุ้มรุมจิตให้เร่าร้อน ทำให้ไม่เร่าร้อน มีความสงบเย็น และเป็นบาทฐานในการเจริญมรรคต่อไปได้ดี

***

อารมณ์ที่มีอานุภาพสูงสุดไม่มีประมาณ คือ โลกุตตร และ พระนิพพาน เพราะตัดกิเลสจนสิ้นสุดภพชาติได้

 ๑๕.มิจฉัตตะนิยะตา  ธัมมา  สัมมัตตะนิยะตา  ธัมมา   อะนิยะตา ธัมมา ฯ

มิจฉัตตะนิยะตา ธัมมา
ธรรมที่ชั่วและให้ผลแน่นอน ก็มี
 
สัมมัตตะนิยะตา ธัมมา
ธรรมที่ดีและให้ผลแน่นอน ก็มี
 
อะนิยะตา ธัมมา
ธรรมที่ไม่แน่นอนในอาการทั้ง ๒ อย่างนั้น ก็มี

************

ธรรมที่ชั่วและให้ผลแน่นอน คือ ให้ผลทันที่หลังจากจุติหรือตาย ส่งไปอบายภูมิทันทีสถานเดียว

ธรรมชั่วเหล่านี้มี มิจฉาทิฏฐิ ๓ อย่าง คือ

๑.เห็นผิดว่า ทำความดีไม่ให้ผล ทำความชั่วก็ไม่ให้ผล คือ ปฏิเสธผลกรรม

๒.เห็นผิดว่า ความสุข และทุกข์ ที่ได้รับในขณะนี้ ไม่ใช่เหตุ จากการกระทำในอดีต คือ ปฏิเสธเหตุ

๓.เห็นผิดว่า ทำความดีก็ไม่ชื่อว่าบุญ ทำชั่วก็ไม่ชื่อว่าบาป คือ ปฏิเสธบุญบาป

ความเห็นผิด ๓ อย่างนี้ส่งผลให้ไปสู่โลกันตนรกทันทีที่เคลื่อนจากภพ คือ ตายนั่นเอง

****

ความชั่วที่ให้ผลทันทีรองลงมา คือ อนัตริยกรรม ถ้าไม่มีมิจฉาทิฏฐิทั้ง ๓ อนันตริยกรรมก็ส่งผลในทันที

ทำให้ไปสู่ อเวจีมหานรก

****

ธรรมที่ดีและให้ผลทันที คือ มรรคจิต ๔ ได้แก่ โสดาปัตติมรรค สกทาคามิมรรค อนาคามีมรรค และ อรหัตตมรรค

คือเมื่อมรรคจิตเกิดก็ได้ผลจิตเกิดต่อทันทีติดต่อกันไม่มีระหว่างคั่น หมายถึง เมื่อได้มรรคจิตอย่างใดอย่างหนึ่งใน ๔ ก็ได้

ผลจิตเกิดขึ้นต่อจากนั้นทันทีโดยไม่ต้องรอการเคลื่อนจากภพ ก็คือได้เลื่อนชั้นของอริยะบุคคลทันทีนั่นเอง

***

ส่วนธรรมที่ไม่ใช่ทั้งสอง คือให้ผลไม่แน่นอน ต้องรอโอกาส รอจังหวะ รอปัจจัยสนับสนุน และยังถูกเบียดโดย

ผลของกรรมอื่นๆที่แรงกว่าได้ เหล่านี้คือ อกุศลจิต กุศลจิต เพราะ การทำบาปอกุศล หรือการสร้างบุญกุศล สามารถเปลี่ยน

หรือเบี่ยงเบนการให้ผลฃ้าหรือเร็วขึ้นได้ หรือถูกตัดรอน เบียดบังได้ตลอดเวลา จึงจัดเป็นธรรมที่ให้ผลไม่แน่นอน กำหนดเวลา

ไม่ได้แน่นอน อาจได้ชาตินี้ หรือ ชาติหน้า หรืออาจเป็นชาติต่อๆไป แล้วแต่เหตุปัจจัยที่มาสนับสนุนหรือตัดรอน