สนทนาธรรม ฟังธรรม อ่านธรรมะ บทความธรรมะ หลักธรรมคำสอน กฎแห่งกรรม dhamma

อารุปฺปจุติยา โหนฺติ          เหฏฺฐิมารุปฺปวชฺชิตา
ปรมารุปฺปสนฺธิ จ              ตถา กามติเหตุกา ฯ

รูปาวจรจุติยา                  อเหตุรหิตา สิยุํ
สพฺพา กามติเหตุมฺหา        กาเมเสฺวว ปเนตรา ฯ

นี้เป็นคาถาที่ ๑๔ ในอภิธรรมมัตถสังคหะ ปริเฉทที่๕  แสดงปฎิสนธิจิตที่เกิดขึ้นต่อจากจุติจิต

แปลความว่า

อรูปพรหม เมื่อตายแล้วย่อมเกิดใหม่ในอรูปพรหมชั้นเดิมหรือชั้นที่สูงกว่า แต่ไม่เกิดในชั้นที่ต่ำกว่า เพราะเมื่อมาเกิดในในอรูปภูมิได้นั้นต้องได้ฌานที่เป็น อรูปฌาน และเมื่อมาเกิดแล้ว ฌานเหล่านั้นก็หายไป ไม่สามารถเจริญฌานย้อนกลับไปได้ มีแต่ต้องเจริญฌานใหม่ที่สูงขึ้นเท่านั้น  หากมาเกิดใน อรูปภูมินี้แล้ว ไม่เจริญฌานขึ้นมาใหม่ เมื่อตายลงย่อมลงไปเกิดในกามสุคติภูมิ7 คือ มนุส และ เทวดา แต่จะเป็นผู้มีปัญญาที่เรียกว่า ติเหตุกบุคคล(สามารถบรรลุมรรคผลได้)

รูปพรหมใน ๑๐ ภูมิ คือ เว้นสุทธาวาสภูมิ ๕ และอสัญญ สัตตภูมิ ๑, รูปพรหม ๑๐ ภูมินี้ ย่อมเกิดได้ ๓ ทางคือ
ก. เกิดในอรูปพรหม
ข. เกิดในรูปพรหมอีก
ค. เกิดในกามสุคติภูมิ ๗ ย่อมเกิดเป็นไตรเหตุ บ้าง ทวิเหตุบ้าง แต่ไม่เกิดในอบายภูมิ

เพราะ รูปพรหมจะต้องเริ่มเจริญฌานใหม่จาก ปฐมฌาน และสูงขึ้นได้เท่าที่สามารถทำได้ เมื่อตายแล้วจึงไปเกิดตามกำลังฌานใหม่ที่ทำได้  หากมาเกิดเป็น รูปพรหมแล้ว ไม่เจริญฌานขึ้นมาใหม่ เมื่อตายลงย่อมลงไปเกิดในกามสุคติภูมิ7 คือ มนุส และ เทวดา แต่จะเป็นผู้มีปัญญาที่เรียกว่า ติเหตุกบุคคล หรือไม่มีปัญญา ที่เรียกว่า ทวิเหตุกบุคคล ก็ได้ แต่ไม่เกิดในอบายภูมิ

ส่วน อสัญญสัตตาภูมิ เมื่อตายแล้ว ย่อมลงมาเกิดใน สุคติภูมิ 7 แน่นอน เพราะใน อสัญฯภูมิ ไม่สามมารถทำฌานใดๆได้นั่นเอง

เทวดาและมนุษย์ตายแล้ว ปฏิสนธิไม่เที่ยง บางทีก็ไปเกิดในอบายภูมิบ้าง ในมนุษย์บ้าง ในเทวดาบ้าง ในรูปพรหมบ้าง ในอรูปพรหมบ้างตามสมควรแก่บาป และ บุญ ที่กระทำไว้

ส่วนสัตว์ในอบายภูมิ  ย่อมเกิดใหม่ได้แค่ ในมนุษย์บ้าง ในเทวดาบ้าง แต่ไม่สามารถไปเกิดในพรหมโลกชั้นหนึ่งชั้นได้ใดเลย เพราะว่า อบายภูมิมีแต่ความทุกข์สาหัสจนไม่มีโอกาสทำฌานใดๆได้นั่นเอง

*********************

ส่วนพระอริยบุคคล เมื่อตายจากมนุสภูมิ ถ้าเป็น พระโสดาบัน พระสกทาคามี ที่ไม่ได้ฌาน ก็เกิดใหม่ใน สุคติภูมิ7 คือ มนุส และ เทวดา  ถ้าหากได้ฌาน ก็จะไปเกิดตามกำลังฌานที่ได้ เว้นแต่ สุทธาวาส๕ ที่ไปเกิดไม่ได้

เพราะ สุทธาวาส๕ เป็นที่เกิดของ พระอนาคามีที่ได้ฌาน๕ เท่านั้น  ส่วนพระอนาคามีที่ได้ฌานอื่นๆ ก็จะเกิดตามกำลังฌานที่ได้ แม้พระอนาคามีที่ไม่ได้ฌาน เมื่อตายแล้ว กำลังของ อนาคามิมรรค ที่ตัดกิเลสคือ ราคะ และ โทสะได้เด็ดขาดแล้วนั้น ย่อมไม่พาไปเกิดในกามภูมิอีก แต่จะนำพาไปเกิดเป็น พรหมภูมิใดภูมิหนึ่ง เรียกว่าไปเกิดเป็นพรหมด้วยอำนาจ มัคคสิทธิฌาน
อีกประการหนึ่ง พระอนาคามีที่มาเกิดในสุทธาวาสนี้ จะไม่เกิดซ้ำภูมิเดิม มีแต่เกิดในภูมิสูงขึ้นเรื่อยๆ จนถึง อกนิษฐา ซึ่งเป็นภูมิสุดท้าย ก็จะต้อง ปรินิพพาน ในภูมินั้น

พระอริยบุคคลผู้ได้ฌานแล้ว ฌานของพระอริยบุคคลจะไม่เสื่อม ดังนั้น พระอริยบุคคลที่ไปเกิดเป็น พรหม ก็จะไม่เกิดต่ำลงมาอีก มีแต่เกิดใหม่ในภูมิเดิมหรือที่สูงขึ้นเท่านั้น

ส่วนพระอริยะบุคคลที่มาเกิดใน ยอดภูมิ คือ ภวัคคภูมิ ทั้ง ๓ มี เวหัปผลา อกนิษฐา และ เนวสัญญาฯ แล้วจะไม่ไปเกิดที่อื่นอีกเลย มีแต่เกิดซ้ำที่เดิม หรือไม่ก็ ปรินิพพานในภพนั้นภูมินั้นทีเดียว