สนทนาธรรม ฟังธรรม อ่านธรรมะ บทความธรรมะ หลักธรรมคำสอน กฎแห่งกรรม dhamma

(๑) ความตรึกในการหลีกออกจากความพัวพันในกาม, (๒) ความตรึกในการทำความไม่มุ่งร้าย, (๓) ความตรึกในการไม่ทำคนอื่นให้ลำบาก.

วิธีสำรวมอินทรีย์

แบบที่ ๒ ปหานด้วยอาศัยกรรมฐานภาวนา


แบบที่ ๑ พิจารณาใน "กายานุปัสสนาสติปัฏฐาน" คือ

1. ทำไว้ในใจ ตั้งจิตให้มั่นคงแน่วแน่ ไม่เสพย์ความคิดอกุศล มีจิตเป็นปฏิฆะไม่ยินดีในความคิดอกุศล ไม่เสพย์อกุศลวิตกทั้งปวง หายใจเข้า...ทำไว้ในใจ ตั้งจิตให้มั่นคงแน่วแน่ ไม่เสพย์ความคิดอกุศล มีจิตเป็นปฏิฆะไม่ยินดีในความคิดอกุศล ไม่เสพย์อกุศลวิตกทั้งปวง หายใจออก

2. ทำความสงบใจจากกิเลสโดยอุปสมะ

3. พึงตั้งจิตมั่นให้เป็นที่สงบ เพ่งดูด้วยความจดจ่อ หมายใจไว้ว่าเราจักรู้ของจริง

4. ม้างกายออกมา ดูว่า เสื้อผ้าหรือ ผมหรือ ขนหรือ นมหรือ โยนีหรือ น้ำลายหรือ น้ำมูตหรือ น้ำเหงื่อหรือ น้ำสุกกะหรือ หนังที่หุ้มอยู่เป็นที่สุดรอบนี้หรือที่เป็นเขา มันออกมาจากตัวเขา เขาก็ยังอยู่ของเขาอย่างนั้นไม่ได้ติดตามสิ่งนี้ๆมาด้วย เมื่อม้างกายออกเริ่มจาก ขน ผม เล็บ ฟัน หนังของเขาออกที่ละอาการๆมากองๆรวมกันไว้ จนครบอาการทั้ง ๓๒ ประการ แล้วมองดูซิมันยังมีเขาอยู่อรกไหม ก็ไม่มีอะไรเลยนอกจากอาการที่น่ารังเกลียดเน่าเหม็นนั้นกองๆกันไว้อยู่เท่านั้น กลิ่นหรือ เสียงหรือที่เป็นเขา รสหรือที่เป็นเขา ก็หาไม่ได้ แล้วเราจะไปกระสันอะไรจากสิ่งนั้นๆที่ไม่มีเขาในนั้นเลย การสัมผัสกายแม้ระหว่างเพศ คือ ระหว่างชายหญิงก็ที่แค่อ่อน แข็ง ร้อน เย็น เอิบอาบ เคลื่อนไหวไปมานี้หรือที่เป็นเขา ฯลฯ ก็ไม่เห็นจะมีเขาในนั้น แล้วเราจะไปหมายใจสำคัญมันไว้ดับสิ่งเหล้านี้ว่าเป็นเขาแทนตัวเขาได้อย่างไรหนอ แม้เมื่อได้สิ่งเหล่านั้นมาถือครองไว้ก็ไม่ใช่เขาที่เราถือครองอยู่ดี แล้วจะไปหมายเอาสิ่งที่ไม่มีตัวตน ไม่ใช่เขา ไม่ใช่ของเขาได้อีกหรือหนอ

5. เห็นเป็นธาตุ ๖ ว่าเขากับเราก็มี รูปขันธ์เหมือนกัน มีอาการทั้ง ๓๒ ประการเหมือนดันกัน ก็กายเราโดยอาการทั้ง ๓๒ ประการนี้ ก็สักแต่เป็นแค่ธาตุดิน น้ำ ลม ไฟ อากาศ ที่เกาะกุมกันขึ้น เป็นรูปร่างสีสันที่มีลักษณะอย่างนั้นอย่างนี้ไปตามแต่ธาตุใดมีมากมีน้อย แล้วอาศัยใจอันเป็นวิญญาณธาตุเจ้ายึดครองเหมือนกันทั้งหมด ดังนั้นเมิ่อเขาก็มีอาการทั้ง ๓๒ ประการเหมือนเรา มีหนังหุ้มเป็นที่สุดรอบเหมือนกัน เขาก็าักแต่เป็นธาตุ ๖ เหมือนเรา แล้วจะไปพิศมัยอะไรเอากับสิ่งที่เราก็มี กับสิ่งที่เป็นเพียงธาตุ ไม่มีตัวตนบุคคลใดนี้

6. อสุภะ ก็กายที่เราเห็นว่างามนี้ อาการทั้ง ๓๒ ประการ ธาตุ ๖ เหล่าใด มันมีความผุพัง เน่าเปื่อย ย่อยสลายไปในที่สุด ดั่งศพในป่าช้าที่สัตว์ยื้อแย่งกันกินบ้าง ที่เมื่อก่อนตายก็งดงาม ต่อมาก็เหี่ยวย่น เป็นโรค เป็นฝี เป็นหนอง แล้วก็ตาย เขียวขึ้นอืด น้ำเลือด น้ำเหลืองไหลเยื้ม มีหนอนชอนไชกัดกินไปทั่วเหลือแต่กระดูกที่ผุพังสลายไป ไม่ว่าจะเป็นคนขาว คนดำ คนสวย คนไม่สวย คนแก่ หรือนยังวัยรุ่น ก็ต่างมีเลือดสีแดง มีน้ำเหลือง น้ำหนอง ตายเสร็จก็ขึ้นอืดบวมเขียว แล้วก็เปื่อยเน่าย่อยสลายไปเหมือนกันหมดไม่มีเว้น ไม่เที่ยงแท้ยั่งยืนนานอยู่ได้นาน มีความเสื่อมอยู่ทุกขณะ จะปารถนาเอาความไม่เที่ยงมาเป็นสุขของตนรึ มันสุขแล้วมันก็ค่อยๆทุกข์เพราความเสื่อมสลายอันเปฌนเอกลักษณ์ของมัน เอาความไม่เที่ยงมาเป็นสุขตนหรือ มันสุขแค่ชั่วคราวแระเดี๋ยวประด๋าวนายสุดก็แค่หมดลมหายใจเรา ตายไแก็เอาไปด้วยไม่ได้ เรายังจะปารถนามันอีกหรือ

"มันแค่สมมติกิเลสทั้งนั้นที่เห็นว่างาม แค่หนังหุ้มสิ่งเน่าเหม็นไว้ภายในเท่านั้น ของจริงที่รู้ได้ก็มีแค่ลมหายใจนี้เท่านั้นเอาจิตมาจับที่ลมนี่แหละขิงจริง"

---

แบบที่ ๒ พิจารณาใน "เวทนานุปัสสนาสติปัฏฐาน" ต้องอาศัยการเข้าไปรู้ก่อนว่า นี่คือสุข นี่คือทุกข์ นี่คือความไม่สุขไม่ทุกข์ คือ

1. พึงเห็นว่าอุปกิเลสทั้งปวงนี้ล้วนแต่เกิดมาจากความคิด ความคิดทั้งปวงล้วนเกิดมาแต่ความสำคัญใจไว้ ความสำคัญใจทั้งปวงล้วนเกิดมาแต่ความพอใจยินดี ไม่พอใจยินดีในสมมติที่กิเลสสร้างขึ้นทั้งปวง

2. เมื่อเกิดมีผัสสะ ระหว่าง อายตนะภายนอก+สฬายตนะ+วิญญาณ จึงเกิดมีอาการแช่มชื่นรื่นรมณ์ ชื่นบาน พรุ่งพรูในอาการนี้ๆต่ออารมณ์ใด "ก็เพราะจิตรู้สิ่งนั้นแล้วน้อมไปหาอารมณ์ โดยความจงใจหมายเข้าไปรู้อารมณ์นั้นแหละ ว่าเป็นอะไรจนเกิดหวนระลึกถึงสัญญาหมายรู้อารมณ์นั้นขึ้น สมมติกิเลสก็เกิดเป็นเรื่องราวต่างๆขึ้นมาทันที รู้ว่านี่มันคือความโสมนัส สุขใจ ความเข้าไปยึดมั่นในอาการนี้คือความยินดีในอารมณ์" เมื่อมีความยินดีในอารมณ์นั้นด้วยความน่าใคร่ปารถนายินดี จิตเรานี้จะมีความติดตรึงตามในอารมณ์ประดุจดั่งถูกตาข่ายกุมล้อมขังใจเราไว้ แม้อาการนี้ยังไม่ส่งถึงทุกข์อย่างหยาบ แต่มันเป็นทุกข์อย่างกลางไปถึงละเอียดที่รู้ได้ยาก มีความอัดประดังด้วยความร้อนรุ่มเร่าร้อนบางๆอยู่ นี่เห็นได้เลยว่าความยึดเวทนาเหล่าใด แม้จะเป็นสุขก็ดี จะเป็นทุกข์ก็ดี หรือ จะเป็นไม่สุขไม่ทุกข์ก็ดี นี่มันทุกข์ทั้งนั้นเลย เมื่อรู้ดังนี้แล้วการสำรวมอินทรีย์นี้เราก็เริ่มจาก

ก. ดูความยินดีในอารมณ์ที่รู้สึกดีทางใจนั้น ก็ความยินดีนั้นแหละเกิดมีขึ้นด้วยอาการที่ติดตรึงยึดตามในอารมณ์นั้นด้วยอาการที่หมองๆด้วยอาการที่รุ่มๆเร่าๆใจอ่อนๆ นี่เป็นอกุศลฉันทะมันมีอาการทุกข์จากความยินดีในการยึดเวทนาในอารมณ์นั้นๆ ก็อาศัยสัญญานี้แหละจดจำอาการสำคัญใจที่ยินดีให้ยึดสืบต่อไม่รู้จบ

ข. เมื่อมีความติดตรึงยึดตามในอารมณ์นั้น ก็เกิดความตั้งใจหมายจะเข้าไปทำใจไว้ในอารมณ์นั้นๆ(เจตนาในกาม) แล้วก็เกิดความตรึกนั่น ตรึกโน่น ตรึกนี่ด้วยความเร่าๆรุ่มๆตามไปในอารมณ์ที่ยึดมั่นยินดีอยู่นั้น เหมือนกายใจถูกขังตรึงรุ่มเร่าตามไปอยู่ด้วยอารมณ์นั้น เรียกว่า ความรู้สึกที่มีอาการน่าใคร่น่าปารถนาในอารมณ์นั้นๆ นี่แหละเห็นได้เลยว่า กามเป็นทุกข์

ค. รู้อารมณ์ที่น่าใคร่น่าปารถนาไรๆแล้ว มันจะมีอาการติดใจในอารมณ์ที่เสพย์อยู่นั้นๆ เหมือนสิ่งนั้นไปที่ใดแม้เราจะไม่ผัสสะมันแล้วแต่มันยังตรึงติดใจในอารมณ์ประดุจเขาเอาเรือลากอวนจับลากเราไปตามเรือนั้น หาความว่างสงบว่างอยู่ไม่ได้ นี่ความติดใจมันทุกข์อยู่อยา่างนี้แล

ง. ความติดใจในอารมร์นั้นเป็นเหตุให้เกิดความกำหนัด กระสัน ผูกใจฝักใฝ่ใคร่จะเสพย์ในอารมณ์นั้นๆให้ได้อย่างแรง จนเกิดความแสวงหาเร่าร้อน เหฟมือนเราถูกไฟเดผาให้ร้อนรุ่มร้อนรน ทุรนทุรายตะเกียกตะกายที่จะหามาเสพย์ให้ได้ หวนระลึกถึงเมื่อไหร่ก็เร่าร้อนเมื่อนั้น ราคะมันทุกข์หนักอย่างนี้
(ราคะมีในที่ใด โทสะย่อมมีเกิดเพราะความไม่้สมปารถนานั้น โมหะความลุ่มหลงย่อมมีเป็นกำลังในมันเป็นอุันมาก)

3. ก็เมื่อรู้อย่างนี้แล้วว่า เวทนา ๓ ล้วนเป็นทุกข์ คนรวย คนมี คนจน คนงาม คนหยาบ ย่อมเป็นทุกข์จาก เวทนา ๓ นี้ด้วยกันทั้งนั้นไม่ต่างกันเลย เราก็ยังจะยึดมันอีกรึ คนรวยจะสำคัญว่าสุขตนมีเหนือใครได้อีกรึ ก็มีเวทนา ๓ ไม่ต่างจากคนจน คนพิดาร หรือ หมา แมวเลย ส่วนคนจนนี้จะสำคัญว่าแม้เรายากจนเราก็มีเวทนาเหมือนคนรวย เกิดมามีเวทนาเท่ากันกับคนรวยอย่างนั้นหรือ แล้วความเสมอกันนั้นอยู่นานไหม พอความรู้สึกนี้ดับไป เราก็กลับไปกระวนกระวายเป็นทุกข์อยากได้อยากมีอยากเป็นเหมือนเขาอีก ก็ตะเกียกตะกายแสวงหาสุขอย่างเขานั้นจนวันตายไม่รู้จบ จะแบกเอาทุกข์เอาความอยากนั้นตายตามเราไปอย่างนั้นหรือ ไปยึดเอาสุขจากสิ่งของภายนอก ยึดเอาสิ่งที่ไม่เที่ยงมาเป้นสุขของตนมันก็มีแต่ทุกข์ทั้งนั้น ทุกข์เพราะความเสื่อมสูญสลายไปไม่ยั่งยืนของมันนั้นเอง ตายไปก็เอาไปไม่ได้ ส่วนสุขที่เกิดแต่โลกุตระธรรมนั้นมันทำยากจริงแต่มันเป็นบรมสุขที่นิรันดร์ สุขเพระาความปล่อยวางไม่ยึดมั่นถือมั่นในสิ่งไรๆทั้งปวง แม้ตายไปแล้วสุขอันนี้ก็ติดตามเราไปด้วย ดังนั้นเราจะอยู่ดีสูงกว่าเขาได้ก็ด้วยความไม่ยึด ความปล่อยวาง ความเป็นกุศลจิตของเรานี้แหละ ทำให้จิตเราสูงเหนือ โลภ โกรธ หลง เราก็จะสูงกว่าแม้มหาเศรษฐี พระราชา คนจน คนรวย สัตว์ใดๆของโลก ด้วยเห็นดังนี้แล้ว ก็พึงละความยึดมั่นถือมั่นใน เวทนา ๓ นี้ๆไปเสียโดย

ก. รู้อารมณ์ไรๆอันเป็นที่รักก็ดี ที่เกลียดก็ช่าง ที่กลางๆก็ดี ก็สักแต่ว่ารู้เท่านั้น ไม่ตั้งเอาจิตไปคิดข้องแวะในอารมณ์นั้นๆ ก็แค่รู้ว่าเวทนาเกิดมีขึ้น

ข. พึงเห็นโทษในเวทนาเหล่านั้น โดยความสำเหนียกในทุกข์ที่จะเกิดมีว่า แม้สุขก็ทุกข์โดยความไม่เที่ยงไม่คงอยู่นาน แม้ทุกข์ก็ทุกข์โดยความไม่เที่ยงไม่คงอยู่นาน แม้ความไม่สุขไม่ทุกข์ก็ทุกข์ด้วยความไม่เที่ยง ไม่คงอยู่นาน

ค. เวทนาเหล่าใดเมื่อเรารู้โดยบัญญัติว่า มันคือสุข คือทุกข์ คือไม่สุขไม่ทุกข์ สิ่งเหล่านั้นที่เกิดขึ้นมันดับไปนานแล้ว แต่อาศัยสมมติกิเลสที่ยึดอาการแบบนั้นๆไว้โดยสัญญาจึงทำให้เหมือนว่ามันยังคงอยู่ในขณะนั้นๆ นี่เราถูกกิเลสสร้างสมมติขึ้นมาว่านี้คือสุข นี่คือทุกข์ นี่คือไม่สุขไม่ทุกข์ทั้งสิ้น จริงๆอาการนั้นๆมันดับไปตั้งแต่ผัสสะรู้โดยอาการจริงๆของมันแล้ว นี่เราจะยึดจะเสพย์สมมติเอาว่าสุข ว่าทุกข์อย่างนั้นหรือ คงหาประโยชน์ไม่ได้เลย แม้เพราะสุขที่ว่าสุขนักสุขหนานี้เมื่อพิจารณาในข้างต้นแล้วก็ประกอบไปด้วยทุกข์ทั้งสิ้น ทุกข์จากความยึด ทุกข์จากความหลงติดใคร่ในอารมณ์นั้นๆ ดังนั้นแล้วประโยชย์อะไรที่เราจะยังเสพย์สมมติที่เรียกว่าเวทนานี้อยู่ ควรละมันไปเสีย

ง. เวทนานี้อาศัยจิตเป็นเครื่องรู้ ก็เพราะจิตรู้อารมณ์เสพย์สมมติที่กิเลสสร้างขึ้นจึงเกิดมีเวทนา ๓ นี้อยู่ได้ ดังนั้นแล้วละสิ่งที่จิตรู้ทั้งปวงนี้ๆไปเสีย พึงสำเหนียกไว้ว่า จิตรู้สิ่งใดหลังผัสสะมาแล้วสิ่งนั้นคือสมมติทั้งหมด ดังนั้นหากไม่อยากจะหลงสมมติก็ไม่ยึดเอาสิ่งที่จิตรู้ โดยไม่ยึดเอาจิต มันจะรู้อะไรก็ช่างก็สักแต่ว่ารู้ สิ่งที่มันรู้ล้วนเป็นสมมติที่กิเลสสร้างขึ้นมาหลอกให้จิตยึด
- จิตมันเข้าไปรู้สุข..เราก็ไม่เข้าไปยึดรู้เสพย์ตามมัน จิตไม่ใช่เรา-ไม่ใช่ของเรา สุขก็ไม่ใช่เรา-ไม่ใช่ของเรา สักแต่สมมติขึ้นมาให้จิตหลงยึดตามกิเลสความเร่าร้อนเท่านั้น
- จิตมันเข้าไปรู้ทุกข์..เราก็ไม่เข้าไปยึดรู้เสพย์ตามมัน จิตไม่ใช่เรา-ไม่ใช่ของเรา ทุกข์ก็ไม่ใช่เรา-ไม่ใช่ของเรา สักแต่สมมติขึ้นมาให้จิตหลงยึดตามกิเลสความเร่าร้อนเท่านั้น
- จิตมันเข้าไปรู้ความไม่สุขไม่ทุกข์..เราก็ไม่เข้าไปยึดรู้เสพย์ตามมัน จิตไม่ใช่เรา-ไม่ใช่ของเรา ความไม่สุขไม่ทุกข์ก็ไม่ใช่เรา-ไม่ใช่ของเรา สักแต่สมมติขึ้นมาให้จิตหลงยึดตามกิเลสความเร่าร้อนเท่านั้น
- เจริญไปอย่างนี้ๆเป้นเหตุให้มาก ก็จนเมื่อจิตเห็นจิต สติมันก็ไม่ยึดสิ่งที่จิตรู้ไรๆทั้งสิ้น แม้จิตที่เป็นตัวรู้เองมันก็แค่ดูเฉยๆ เมื่อจิตเห็นจิต จิตไม่ยึดจิตแล้ว มันจะมีอาการที่ว่างสงบ แต่จะมีอาการตรึงๆหนักๆ เนือยๆที่จิตอยู่บ้าง ยังไม่ผ่องใสนัก เพราะจิตมันไม่มีที่ยึดนั่นเอง ธรรมชาติของขิตย่อมน้อมไปหาอารมณ์ ดังนั้นให้ตั้งฐานจิตไว้ที่ลมหายใจ ณ ปลายจมูก รู้ลมมันไปเพราะลมหายใจเป้นกายสังขาร เ)้นสิ่งที่กายต้องการ ลมหายใจนี้เป็นของจริงที่มีอยู่จริงๆที่สัมผัสได้ง่ายรู้ได้ง่าย เป็น 1 ใน ธาตุ๖ ที่มีอยู่ในกายนี้

* พระพุทธเจ้า องค์พระบรมศาสดาย่อมตรัสสอนว่า ให้ระลึกรู้ว่ามันเกิด ระลึกรู้ว่ามันดับ แต่ไม่เข้าไปเสพย์ มันสักแต่มีไว้รู้ ไม่ได้มีไว้เสพย์ ไม่ได้มีไว้ยึด *
* พระพุทธเจ้า องค์พระบรมศาสดาย่อมตรัสสอนว่า ให้ระลึกรู้ว่าอานาปานสติให้มาก แม้พระองค์เองก็รู้ลมหายใจเข้าออกอยู่ตลอดเวลาไม่ทิ้งไป ทรงมีอานาปานสติเป็นอันมาก*
การเจริญตามคำที่พระตถาคตผู้เป็นพระสัพพัญญุเจ้า เราก็มีพอจะมีปัญญาระลึกรู้ไดัดังนี้เท่านี้

---

แบบที่ ๓ พิจารณาใน "จิตตานุปัสสนาสติปัฏฐาน" ต้องอาศัยการเข้าไปรู้ลักษณ์อาการของจิตก่อนว่า นี่คือรัก นี่คือโลภ นึี่คือโกรธ นี่คือหลง แล้วจึงพิจารณาตามจิตตานุปัสสนาจนเห็นแจ่มแจ้ง ก็อาศัยการรู้ของจริงนั้นและในการเจริญในข้อนี้ คือ

1. พึงพิจารณารุ้เหตุปัจจัยตามจริงของความคิดว่า ความคิดนี้เกิดแต่ความสำคัญมั่นหมายของใจในสิ่งไรๆไว้ ยิ่งสำคัญไว้มากยิ่งตรึกนึกคิดถึงมาก ความสำคัญมั่นหมายของใจก็เกิดมาแค่ความพอใจยินดีและไม่พอใจยินดี่ในอารมณ์นั้นๆ ความพอใจยินดีไม่พอใจยินดีในสิ่งไรๆก็ล้วนมาจาก$

๑. ให้นั่งสมาธิทำใจให้เป็นที่สบาย (ก่อนนั่งให้เดินจงกรมก่อนจะดีมาก เนื่องจากเป็นการทำสมาธิในท่าหยาบเป็นการเตรียมจิตให้พร้อมในการทำสมาธิ)

๒. ทำไว้ใจใจเหมือนปูลาดด้วยผ้าขาว สะอาด สงบไม่มีกิเลสเครื่องเร่าร้อน และ ความฟุ้งซ่านตรึกนึกไรๆ

๓. ทางที่ปูผ้าขาวนั้น คือทางเดินลมหายใจ เข้า และ ออก เป็นทางปูลาดทางเดินให้พระพุทธเจ้าได้เสด็จเข้ามา บริกรรมพุทโธ เป็นการเชิญให้องค์พระท่านเข้ามา รู้ลมหายใจตั้งมั่นไว้ที่ปลายจมูก

---

๔. หายใจเข้า ระลึก "พุท" น้อมเอาคุณของพระพุทธเจ้า แห่งความเป็น
- ผู้รู้ คือ รู้เห็นตัวตนสมมติกิเลสทั้งปวง ที่ลุ่มหลง ได้รู้เห็นสัมผัสของจริง อันปราศจากซึ่งสมมติกิเลสทั้งปวง
- ผู้ตื่น คือ ตื่นจากสมมติกิเลสทั้งปวง ไม่หลงมัวเมาอยู่อีก ไม่ลุ่มหลงเสพย์สิ่งสมมติกิเลสอยู่อีก ดำรงมั่นด้วยทางแห่งกุศลถึงความพ้นทุกข์ทั้งสิ้นนี้อันเป็นไปในทางแห่งสัมมา (โดยชอบ) ถึงซึ่งกรรมฐานทั้ง ๔๐ ทัศ วิโมกข์ ๘ วิชชา ๘ อภิญญาทั้ง ๖ วิปัสสนาทั้ง ๙ ญาณทั้ง ๑๖ ตามที่พระพุทธเจ้าทรงถึงแล้ว มีแล้ว ได้แล้ว รู้เห็นแล้ว และ ตรัสสอนมาดีแล้วนั้นทั้งหลายทั้งปวง
- ผู้เบิกบาน คือ เบิกบานด้วยธรรม หลุดพ้นดับสิ้นแล้วซึ่งเพลิงกิเลส อกุศลธรรมอันลามกจัญไร ดับเพลิงทุกข์สิ้นเชิง เบิกบานอยู่ด้วยความพ้นทุกข์ ถึงความสิ้นทุกข์แล้ว
- ทำไว้ในใจน้อมเอา… คุณอันประเสริฐของพระพุทธเจ้า ทั้งหลายทั้งปวงนั้นเข้ามาสู่ตน ได้มาสถิตย์อยู่ในกายใจตน ในทวารทั้งปวง
(ทำไว้ในใจถึงคุณทั้งปวงเหล่านั้นของพระพุทธเจ้าเข้ามาตามทางลมที่ลาดปูไว้ หรือตามจุดพักลมต่างๆตั้งแต่ ่จุดปลายจมูก จุดหว่างคิ้วนาสิกหรือจุดกลางหน้าผาก จุดกลางกระหม่อม จุดโพรงกลวงกลางกระโหลก จุดท้ายทอย จุดตรงลำคอช่วงหลอดลมตรงลูกกระเดือกหรือจุดสุดคอกลวง จุดกลางหน้าอก หรือจุดลิ้นปี่ ท้องเหนือสะดือ 2 นิ้ว ไปขาถึงปลายเท้า แล้วกระจายหายไปในอากาศตามลม)

๕. หายใจออก ระลึก "โธ" น้อมเอาคุณของพระพุทธเจ้า แห่งความเป็น ผู้เบิกบานขจัดสิ้นสมกิเลส อกุศลธรรมทั้งปวง ดับหายสิ้นไปจากกายใจเราตามลมหายใจออก
(ทำไว้ในใจถึงกิเลสทั้งปวงสูญหายไปตามลมหายใจออก ตั้งแต่ปลายเท้า ขา จดท้องเหนือสะดือ 2 นิ้ว จุดลิ้นปี่หรือจุดกลางหน้าอก จุดตรงลำคอช่วงหลอดลมตรงลูกกระเดือกหรือจุดสุดคอกลวง จุดท้ายทอย จุดโพรงกลวงกลางกระโหลก จุดกลางกระหม่อม จุดกลางหน้าผากหรือจุดหว่างคิ้วนาสิก จุดปลายจมูก ให้สมมติกิเลสทั้งปวงหายไปในอากาศตามลมหายใจออก)

---

๖. บริกรรมตามลมหายใจเข้าออกถึง พุทโธ ธัมโม สังโฆ จากนั้นเหลือแต่เพียงพุทโธตั้งหลักมั่นเสียบตอไว้ที่ปลายจมูก หรือ จุดพักลมใดๆก็ได้ที่ตนเห็นได้ชัดไปเรื่อยๆ

- จะเข้าไปตรึกนึกคิดเรื่องราวใดๆก็ช่างมัน ให้เราแค่รู้ว่าจิตมันคิดก็พอ ให้แค่รู้และตามรู้มันไปว่ากำลังตรึกถึงคิดไรๆอย่างนี้ๆอยู่เท่านั้น ไม่ต้องไปฝืนมันหรือพยายามข่มให้มันดับ มันคิดก็ปล่อยมันคิดให้พอใจให้มันเต็มใจมัน แต่เราต้องมีสติรู้ว่า..จิตมันคิด ให้มีสติรู้ตามมันไปว่า..นี่เป็นความปรุงแต่งตรึกนึกคิดให้เป็นไปใน.. อดีตบ้าง หรือ อนาคตบ้าง.. สมมติให้เป็นไปต่างๆนาๆบ้างตามแต่กิเลสที่ทับถมใจมันต้องการแสวงหา ตามแต่กิเลสความอยากที่มันหลอกให้จิตเสพย์จิตยึดสมมตินั้นๆ ..มันไม่ตั้งอยู่ที่ปัจจุบันไม่ใช่ของจริงเลย ดังนั้นให้เรารู้ว่ากำลังตรึกนึกสมมติเรื่องราวไรๆอยู่เท่านั้น  แค่รู้ก็พอ ให้สักแต่ว่ารู้ว่ามันเกิดมีขึ้น ธรรมชาติของจิตมันคือคิด ดั่งองค์พระสัพพัญญูตาเจ้าองค์พระบรมศาสดาได้ตรัสสอนว่า "ธรรมชาติใดคิด..ธรรมชาตินั้นชื่อว่า จิต" มันเป็นเพียงปกติของจิตที่มีเกิดอยู่ประจำๆเท่านั้น เพราะจิตที่ไม่มีกำลังมันอยู่นิ่งไม่ได้ต้องน้อมไปเสพย์อารมณ์ต้องหาที่ยึดเป็นเรื่องปกติของจิต มันเกิดขึ้นเป็นไปตามเหตุปัจจัย ดังนั้นเมื่อเกิดความตรึกนึกคิดสิ่งๆไรให้ช่างมัน ปล่อยมันไปตามแต่มันจะคิด เพียงแต่เราต้องมีสติกำกับรู้อยู่ทุกขณะๆเท่านั้น รู้ว่าจิตมันคิด และ ตามรู้มันไป พอมันดับก็รู้ว่ามันดับ เมื่อมันดับไปแล้วถ้าไม่มีความคิดหรือว่างอยู่ก็มีสติรู้ตามมันไป หากมันวูบมันหลุดมารู้ตัวมาตรึกคิดตามปกติแล้วก็ค่อยกลับมารู้ลมหายใจภาวนาพุทโธต่อไป

- จะรู้เห็นเกิดมีนิมิตอะไรก็ตาม ให้เราแค่รู้ว่ามันเกิดก็พอ ให้แค่รู้และตามรู้มันไปว่ากำลังรู้เห็นนิมิตอย่างนี้ๆอยู่เท่านั้น ไม่ต้องตกใจ ไม่ต้องไปดีใจอยากได้มันแล้วจำจดจำจ้องใสสภาวะธรรมไรๆที่เกิดขึ้นแล้วมา..เฮ้ย..ถึงนี้แล้ว..เข้านี่ได้แล้ว..นี่ถึงตรงนี้แล้ว ไม่เข้าไปเสพย์ปรุงแต่ง ไม่ต้องเข้าไปรู้แล้วจำจดจำจ้องมัน หรือ ไม่ต้องไปฝืนมันหรือพยายามข่มให้มันดับเพื่อดึงจิตให้กลับมาอยู่ที่ลมหายใจและบริกรรมพุทโธ**แต่ให้มีสติกำกับอยู่ รู้ว่าเกิดนิมิตนิมิตนั้นแล้วดูมันไปเรื่อยๆ แค่รู้ก็พอ ให้สักแต่ว่ารู้ว่ามันเกิดมีขึ้น นิมิตหรืออาการสภาวะลักษณะของจิตนั้นๆมันดำเนินไปมีรูปร่างแบบไหนยังไงก็ช่างมัน ก็แค่รู้ว่ามันก็แค่อาการรูปร่างนิมิตไรๆมันก็เป็นเพียงแค่ปกติอาการหนึ่งๆของจิตที่มีอยุ่นับล้านๆแบบเท่านั้น เป็นเรื่องปกติของจิต มันเกิดขึ้นเป็นไปตามเหตุปัจจัย มันดับก็รู้ว่ามันดับ เมื่อมันดับไปถ้าไม่มีความคิดหรือว่างอยู่ก็มีสติรู้ตามสภาวะมันไป หากมันวูบมันหลุดมารู้ตัวมาตรึกคิดตามปกติแล้วก็ค่อยกลับมารู้ลมหายใจภาวนาพุทโธต่อไป "ถ้าไม่ทำตามนี้ก็พลาดโอกาสทองที่จะแวะไปเล่นฌาณซะแล้ว"

- ทำให้หมือนขับรถเดินทางไกลตามที่หลวงปู่ฝั้นสอนตามที่หลวงปู่ณรงค์ชี้แนะ สิ่งนั้นๆที่เรารู้เห็นก็แค่เพียงวิวทิวทัศน์ข้างทางเท่านั้น ถ้สแวะเล่นก้ได้เที่ยวชมวิวแต่การเดินทางของเราก็ช้าลงไปอีก ถ้าไม่แวะชมก็ไปเร็วขึ้น
- ทำตามหลวงน้าสอนว่า รู้ ปกติ วาง

---

๗. เมื่อนั่งๆอยู่ แต่ไม่เป็นสมาธิ หรือ เกิดอาการคันๆเหมือนมดแมงมากัดด หรือ วูบวาบๆ หวิวๆ เสียวๆ เหมือนมีดกรีด เจ็บปวด เสียดแทง เหมือนหล่นจากที่สูง หรือหนักอั้งตรึงกายใจ ไม่ยอมหาย ไม่หลุดไปสักที ก็ให้ตั้งใจมีสติดำรงมั่น ระลึกถึง สมรณัสสติ คือ ความตาย ว่า

- อาการนี้ๆคือเราคงจะตายแล้วในไม่ช้า ไม่ชั่วขณะหายใจเข้าแล้วตาย ก็ชั่วขณะลมหายใจออกแล้วตาย ก็เมื่อจะตายแล้ว ตายไปก็ขอไปพระนิพพาน ไปสวรรค์ชั้นดุสิต ไปชั้นพรหม ระลึกพุทโธนึกถึงพระพุทธเจ้ายี่แหละ เมื่อตายไปจึงจะไปจุติที่นั่นได้ ดังนั้นแล้วก็ตายด้วยกุศลดีกว่า คือระลึกถึงพระพุทธเจ้าไปจนตายนี่แหละ แล้วก็ตั้งมั่นระลึกบริกรรมพุทโธคู่ลมหายใจเข้าออกต่อไปโดยสงบ
- เมื่อเจ็บจี๊ดเสียดแทง ก็ระลึกว่า เรากำลังจะตาย ไอ้ที่เจ็บเสียดจี๊ดนี้ เพราะถูกมีดพร้า ของมีคมเสียบแทงให้ตาย ก็เมื่อจะตายอยู่แล้ว ก็ขอตายอย่างกุศลนี่แหละ คือระถึงพุทโธ ระลึกถึงพระพุทธเจ้า เมื่อตายไปจะได้ไม่ตกสู่ที่ชั่ว ตายไปแล้วนี่จะได้ไปหาพระพุทธเจ้า ไปกราบนมัสการพระองค์ท่านที่แดนพระนิพพาน หรือไปสวรรค์ชั้นดุสิต ชั้นพรหม แล้วก็ตั้งมั่นระลึกบริกรรมพุทโธคู่ลมหายใจเข้าออกต่อไปโดยสงบ
- เมื่อคันยุบยิบๆ คันจี๊ดๆ ทั้งๆที่ ที่นั่งสมาธิก็สะอาดสบาย ก็ระลึกว่าเรากำลังจะตาย ไอ้ที่คันอยู่นี้เพรากำลังโดนหนอน โดนแมลง หรือ สัตว์ทั้งหลาย พากันกัดยื้อแย่งกันกินร่างกายนี้อยู่ ก็เมื่อจะตายอยู่แล้วก็ขอตายอย่างกุศลนี่แหละ คือระถึงพุทโธ ระลึกถึงพระพุทธเจ้า เมื่อตายไปจะได้ไม่ตกสู่ที่ชั่ว ตายไปแล้วนี่จะได้ไปหาพระพุทธเจ้า ไปกราบนมัสการพระองค์ท่านที่แดนพระนิพพาน หรือไปสวรรค์ชั้นดุสิต ชั้นพรหม แล้วก็ตั้งมั่นระลึกบริกรรมพุทโธคู่ลมหายใจเข้าออกต่อไปโดยสงบ

---

อาหารของโพชฌงค์ ๗

 พุทธพจน์ และ พระสูตร
พระไตรปิฎก ฉบับสยามรัฐ เล่มที่ ๑๙

 คลิกขวาเมนู
    [๓๖๔] ดูกรภิกษุทั้งหลาย กายนี้มีอาหารเป็นที่ตั้ง ดำรงอยู่ได้เพราะอาศัยอาหาร

ไม่มีอาหารดำรงอยู่ไม่ได้  แม้ฉันใด

โพชฌงค์ ๗ ก็มีอาหารเป็นที่ตั้ง ดำรงอยู่ได้เพราะอาศัยอาหาร

ไม่มีอาหารดำรงอยู่ไม่ได้ ฉันนั้นเหมือนกัน.

 

    [๓๖๕] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็อะไรเล่าเป็นอาหารให้สติสัมโพชฌงค์ที่ยังไม่เกิด เกิดขึ้น  หรือที่เกิดขึ้นแล้วให้เจริญบริบูรณ์?

ดูกรภิกษุทั้งหลาย ธรรมทั้งหลายเป็นที่ตั้งแห่งสติสัมโพชฌงค์ มีอยู่

การกระทำให้มากซึ่งโยนิโสมนสิการในธรรมเหล่านั้น

นี้เป็นอาหารให้สติสัมโพชฌงค์ที่ยังไม่เกิด เกิดขึ้น หรือที่เกิดขึ้นแล้วให้เจริญบริบูรณ์.

 

    [๓๖๖] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็อะไรเล่าเป็นอาหารให้ธรรมวิจยสัมโพชฌงค์ที่ยังไม่เกิด

เกิดขึ้น หรือที่เกิดขึ้นแล้วให้เจริญบริบูรณ์? ดูกรภิกษุทั้งหลาย ธรรมทั้งหลายที่เป็นกุศลและ

อกุศลที่มีโทษ และไม่มีโทษ ที่เลวและประณีต ที่เป็นฝ่ายดำและฝ่ายขาว มีอยู่ การกระทำให้มาก

ซึ่งโยนิโสมนสิการในธรรมเหล่านั้น นี้เป็นอาหารให้ธรรมวิจยสัมโพชฌงค์ที่ยังไม่เกิด เกิดขึ้น

หรือที่เกิดขึ้นแล้วให้เจริญบริบูรณ์.

 

    [๓๖๗] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็อะไรเล่าเป็นอาหารให้วิริยสัมโพชฌงค์ที่ยังไม่เกิด เกิดขึ้น

หรือที่เกิดขึ้นแล้วให้เจริญบริบูรณ์? ดูกรภิกษุทั้งหลาย  ความริเริ่ม ความพยายาม ความบากบั่น

มีอยู่ การกระทำให้มากซึ่งโยนิโสมนสิการในสิ่งเหล่านี้ นี้เป็นอาหารให้วิริยสัมโพชฌงค์ที่ยังไม่เกิด

เกิดขึ้น หรือที่เกิดขึ้นแล้วให้เจริญบริบูรณ์.

 

    [๓๖๘] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็อะไรเล่าเป็นอาหารให้ปีติสัมโพชฌงค์ที่ยังไม่เกิด เกิดขึ้น

หรือที่เกิดขึ้นแล้วให้เจริญบริบูรณ์? ดูกรภิกษุทั้งหลาย ธรรมทั้งหลายเป็นที่ตั้งแห่งปีติสัมโพชฌงค์

มีอยู่ การกระทำให้มากซึ่งโยนิโสมนสิการในธรรมเหล่านั้น นี้เป็นอาหารให้ปีติสัมโพชฌงค์ที่ยัง

ไม่เกิด เกิดขึ้น หรือที่เกิดขึ้นแล้วให้เจริญบริบูรณ์.

 

    [๓๖๙] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็อะไรเล่าเป็นอาหารให้ปัสสัทธิสัมโพชฌงค์ที่ยังไม่เกิด

เกิดขึ้น หรือที่เกิดขึ้นแล้วให้เจริญบริบูรณ์? ดูกรภิกษุทั้งหลาย ความสงบกาย ความสงบจิต

มีอยู่ การกระทำให้มากซึ่งโยนิโสมนสิการในความสงบนั้น นี้เป็นอาหารให้ปัสสัทธิสัมโพชฌงค์

ที่ยังไม่เกิด เกิดขึ้น หรือที่เกิดขึ้นแล้วให้เจริญบริบูรณ์.

 

    [๓๗๐] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็อะไรเล่าเป็นอาหารให้สมาธิสัมโพชฌงค์ที่ยังไม่เกิด

เกิดขึ้น หรือที่เกิดขึ้นแล้วให้เจริญบริบูรณ์? ดูกรภิกษุทั้งหลาย สมาธินิมิต อัพยัคคนิมิต มีอยู่

การกระทำให้มากซึ่งโยนิโสมนสิการในนิมิตนั้น นี้เป็นอาหารให้สมาธิสัมโพชฌงค์ที่ยังไม่เกิด

เกิดขึ้น หรือที่เกิดขึ้นแล้วให้เจริญบริบูรณ์.

 

    [๓๗๑] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็อะไรเล่าเป็นอาหารให้อุเบกขาสัมโพชฌงค์ที่ยังไม่เกิด

เกิดขึ้น หรือที่เกิดขึ้นแล้วให้เจริญบริบูรณ์? ดูกรภิกษุทั้งหลาย ธรรมทั้งหลายเป็นที่ตั้งแห่ง

อุเบกขาสัมโพชฌงค์ มีอยู่ การกระทำให้มากซึ่งโยนิโสมนสิการในธรรมเหล่านั้น นี้เป็นอาหาร

ให้อุเบกขาสัมโพชฌงค์ที่ยังไม่เกิด เกิดขึ้น หรือที่เกิดขึ้นแล้วให้เจริญบริบูรณ์.

 

    [๓๗๒] ดูกรภิกษุทั้งหลาย กายนี้มีอาหารเป็นที่ตั้ง ดำรงอยู่ได้เพราะอาศัยอาหาร

ไม่มีอาหารดำรงอยู่ไม่ได้ แม้ฉันใด โพชฌงค์ ๗ เหล่านี้ ก็มีอาหารเป็นที่ตั้ง ดำรงอยู่ได้เพราะ

อาศัยอาหาร ไม่มีอาหารดำรงอยู่ไม่ได้ ฉันนั้นเหมือนกัน.

จบ สูตรที่ ๒

เวลาที่หดหู่ ท้อแท้หมดหวัง ซึมเศร้า หมดอาลัยตายอยาก เหนื่อยหน่าย เศร้าหมอง เกียจคร้าน ง่วงนอน เป็นเวลาที่ควรแก่ การวิเคราะห์ธรรม ความสักแต่รู้สภาวะธรรมเพื่อเห็นจริง รู้ของจริง รู้ตัวสมมติ เห็นธรรมเห็นไตรลักษณ์ ความเพียร ความอิ่มใจ ให้ทำดังนี้

๑. สติเป็นเบื้องหน้า มีความตั้งใจมั่นเจตนาที่จะไม่เสพย์อกุศลธรรมทั้งปวง ยังความสงบใจให้เกิดมีขึ้น
๒. เมื่อมันเกิดมีสิ่งไรๆอารมณ์ไรๆเกิดขึ้นอยู่ก็ตามให้ตั้งมั่นอยู่ในความพอใจยินดีที่มันเกิดขึ้น ด้วยตั้งใจหมายที่จะรู้สภาวะธรรมจริงๆที่ปราศจากสมมติ หมายใจไว้ว่าจะรู้มันให้บ่อยให้มากเพื่อให้เกิดความหน่ายสมมติของปลอมล้างสมมติกิเลสที่ทับถมใจเรามานับไม่ถ้วนนั้น ตั้งใจที่จะรู้เพื่อล้างอกุศลธรรมทั้งปวงให้ได้ ตั้งมั่นด้วยเจตนาว่ามันเกิดล้านครั้ง เราก็จะรู้ให้ทันมั่น จะตามรู้มันทุกๆครั้งไปเสมอๆ
๓. จากนั้นจับอาการจริงๆจากสภาวะธรรมทั้งปวงที่เกิดมีขึ้นโดยปราศจากความตรึกนึกคิดไรๆ ตั้งมั่นเจตนาที่จะรู้อาการจริงๆจากอารมณ์เหล่านั้น ตั้งจิตปักหลักไว้ว่าเราสักแต่เพียงเป้นผู้รู้ไม่ใช่ผู้เสพย์ แล้วตามรู้อาการที่มากระทบสัมผัสให้เกิดมีขึ้นในสฬายตนะนั้นไป ตั้งมั่นจับเอาความรู้สึกจากผัสสะนั้นๆเท่านั้น
**แต่หากทำไม่ได้ ฏ้ให้ตริ ตรอง นึกคิดตามถึงสภาวะที่เกิดมีขึ้นว่า**
- อาการความรู้สึกนึกคิดที่เกิดขึ้นที่เรารับรู้อยู่นี้ๆมันเป็นสุขหรือเป็นทุกข์
- จากนั้นก็ตรองถึงสืบเสาะดูว่าอารมณ์นี้ๆอาการความรู้สึกนี้ๆเกิดมาจากอะไร มีอะไรเป็นเหตุให้เกิดขึ้น เพราะเหตุใด ติดใจอะไร สำคัญใจอย่างไร พอใจยินดีสิ่งไหน
- ยังความสงบใจให้เกิดขึ้น
๔. เมื่อทำไว้ในใจตามในข้อที่ ๑-๓ และเมื่อเจริญและทำได้แล้ว เมื่อเราได้รู้อาการจริงจนมันดับไป ด้วยจิตยินดีที่มันเกิดขึ้น ที่เราจะรู้ของจริงในมัน ธรรมชาติของจิตเมื่อมันได้รู้ได้เห็นอะไรสมใจหรือเจอสิ่งที่ไม่เคยรู้มันจะสำคัญใจในสิ่งนั้นมาก ความเพียรก็จะเกิดขึ้นสังขารโดยรอบทันที เป็นสังวรปธาน
๕. ธรรมชาติหากมีสติ มีสัมปะชัญญะ มีจิตตั้งมั่นเกิดอารมณ์สมถะ หรือ เกิดจิตตั้งมั่นน้อมใจไปโดยแบบวิปัสสนา เมื่อพิจารณาตามข้อที่ ๑-๔ อย่างนี้ลงตามจริงย่อมเห็นของจริง จิตมันย่อมเกษมอิ่มเอมตื้นตันใจ ความเศร้าหมองนัน้ก็ดับไป


เวลาฟุ้งซ่าน ระส่ำ เร่าร้อน เป็นเวลาที่ควรแก่การทำความสงบใจ สมาธิ อุเบกขา ให้ทำดังนี้

๑. ทำไว้ในใจถึงความสงบใจ ระลึกถึงธรรมชาติที่สงบ ธรรมชาติที่ไม่วุ่นวาย ไม่ฟุ้งซ่าน ไม่คิด ไม่ปรุง ธรรมชาตินั้นประณีต สงบเบาโล่ง เป็นที่สบายกายใจ
๒. ปลงใจจากสิ่งทั้งปวง ยอมรับความจริง ประมาณตน ปลงใจ ปล่อยวาง
- ทำใจไว้ว่าอย่างเราๆนี้ได้แค่ไหนก็แค่นั้น เราทำบุญมาแค่นี้ก็ทำได้เพียงเท่านั้น ปารถนาในสิ่งที่ไม่ใช่เรา-ไม่ใช่ของเรา-ไม่มีในเราไปก็เป็นทุกข์ เพราะไม่เ)้นสิ่งที่เราจะพึงได้ พึงควร พึงมี ที่เรามีอยู่เป็นไดยังไงก็แค่นั้น เราบังคับสิ่งไรๆให้เป้นไปดั่งใจไม่ได้เพราะมันไม่ใข่เรา ไม่ใช่ของเรา ยอมรับมันแล้วปลงใจเสีย
- มีสติเป็นเบื้องหน้าระลึกถึงความตายเป็นอารมณ์ว่า..เราจักตายอยู่มะรอมมะล่ออยู่แล้ว เราจักตายตอนตักข้าวเข้าปากหรือตอนเคี้ยวคำข้าวหรือตอนกลืนคำข้าว เราจักตายตอนอาบน้ำ เราจักตายเพราะโดยแมลงหรือสัตว์มีพิษกัด เเราจักตายเพราะอุบัติเหตุ ราจักตายเพราะโรคกำเริบ เราจักตายเมื่อตอนเมื่อยืน เราจักตายเมื่อตอนเมื่อเดิน เราจักตายเมื่อตอนเมื่อนั่ง  เราจักตายเมื่อตอนกำลังนอน เราจักตายเมื่อตอนกำลังตื่นนอน เราจักตายเมื่อตอนหายใจเข้า เราจักตายตอนหายใจออก เรามีความตายอยู่เบื้องหน้าเป็นที่แน่นอน จะล่วงพ้นไม่ได้ เมื่อเรามีความตายเป็นเบื้องหน้าอยู่อย่างนี้ เราควรมีสติเป็นที่สุดรอบพึงละความปารถนาในสิ่งที่ไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา ไม่เที่ยง ไม่พึงหอบความเศร้าหมองใจตายตามเราไป ไม่พึงหอบเอาอภิชฌาและโทมนัสตายตามไปด้วย เมื่อเป้นอย่างนั้นก็จะลงนรกไปเสียได้ เราควรระลึกถึงพระพุทธเจ้าอยู่ทุกลมหายใจเข้าออก ปลงใจเสียจากกิเลสทั้งปวง พึงน้อมเอาคุณแห่งความดับเพลิงกิเลสเพลิงทุกข์สิ้นเชิงของพระพุทธเจ้านั้นมาสู่ตน มาสู่ขันธ์ ๕ มาสู่ธาตุ ๖ เพื่อชำระล้างให้ ขันธ์ ๕ ธาตุ ๖ ของเรามีสะอาดบริสุทธิ์
- น้อมเอาคุณแห่งความเป็น อรหัง พุทโธ ความหมดสิ้นกิเลสอกุศลธรรมอันลามกจัญไรทั้งปวง ความเป็นผู้รู้(รู้แจ้งเห็นจริงใน โมหะและสมมติกิเลส) ผู้ตื่น(ตื่นจาก โมหะและสมมติกิเลส) ผู้เบิกบาน(เบิกบานแล้ว จากโมหะและสมมติกิเลส) ของพระพุทธเจ้ามาสู่ตน เป็นดารเชิญองค์พระท่านมาสู่กายใจตน แล้วขัดชำระล้างในธาตุ ๖ ดังนี้
ก. ธาตุลม คือ ลมที่พัดขึ้น พัดลง ในกายนี้ มีลมหายใจ อาการที่เคลื่อนตัวไหวไปมาทั้งปวงในร่างกาย แล้วหายใจเข้า..น้อมเอาคุณแห่ง อรหัง พุทโธ นี้เข้ามาชำระล้างธาตุลมในกายเราให้สะอาดบริสุทธิ์ หายใจออก..น้อมเอาคุณแห่ง อรหัง พุทโธ ชำระล้างเอาสมมติกิเลส อกุศลธรรมอันลามกจัญไรทั้งปวง จากธาตุลมจากกายใจเราทิ้งไปตามลมหายใจออก ให้หายไปในอากาศ
(หากให้ดีก็ระลึกถึงคุณพระรัตนตรัย ครั้งที่ 1 น้อมเอาคุณของพระพุทธเจ้า ครั้งที่ 2 น้อมเอาคุณของพระธรรมที่พระพุทธเจ้าตรสไว้ดีแล้วเพื่อออกจากทุกข์ ครั้งที่ 3 น้อมเอาคุณของพระสงฆ์สาวกของพระพุทธเจ้า ถ้าบริกรรมก็ระลึกตามบทสวดธาตุ ๖ ของวัดอโสการามไป)
ข. ธาตุไฟ คือ ไฟที่ให้ความอบอุ่นในร่างกาย อุณหภูมิ ไฟที่ย่อยอาหารในกายนี้ อาการที่ร้อนเย็นทั้งปวงในร่างกาย  แล้วหายใจเข้า..น้อมเอาคุณแห่ง อรหัง พุทโธ นี้เข้ามาชำระล้างธาตุไฟในกายเราให้สะอาดบริสุทธิ์ หายใจออก..น้อมเอาคุณแห่ง อรหัง พุทโธ ชำระล้างเอาสมมติกิเลส อกุศลธรรมอันลามกจัญไรทั้งปวง จากธาตุไฟจากกายใจเราทิ้งไปตามลมหายใจออก ให้หายไปในอากาศ
(หากให้ดีก็ระลึกถึงคุณพระรัตนตรัย ครั้งที่ 1 น้อมเอาคุณของพระพุทธเจ้า ครั้งที่ 2 น้อมเอาคุณของพระธรรมที่พระพุทธเจ้าตรสไว้ดีแล้วเพื่อออกจากทุกข์ ครั้งที่ 3 น้อมเอาคุณของพระสงฆ์สาวกของพระพุทธเจ้า ถ้าบริกรรมก็ระลึกตามบทสวดธาตุ ๖ ของวัดอโสการามไป)
ค. ธาตุน้ำ คือ น้ำที่ให้ความเอิบอาบในร่างกาย นำเลือด น้ำดี เสลด น้ำลาย น้ำเหลือง น้ำปัสาวะ อาการที่เอิบอาบทั้งปวงในร่างกาย  แล้วหายใจเข้า..น้อมเอาคุณแห่ง อรหัง พุทโธ นี้เข้ามาชำระล้างธาตุน้ำในกายเราให้สะอาดบริสุทธิ์ หายใจออก..น้อมเอาคุณแห่ง อรหัง พุทโธ ชำระล้างเอาสมมติกิเลส อกุศลธรรมอันลามกจัญไรทั้งปวง จากธาตุน้ำจากกายใจเราทิ้งไปตามลมหายใจออก ให้หายไปในอากาศ
(หากให้ดีก็ระลึกถึงคุณพระรัตนตรัย ครั้งที่ 1 น้อมเอาคุณของพระพุทธเจ้า ครั้งที่ 2 น้อมเอาคุณของพระธรรมที่พระพุทธเจ้าตรสไว้ดีแล้วเพื่อออกจากทุกข์ ครั้งที่ 3 น้อมเอาคุณของพระสงฆ์สาวกของพระพุทธเจ้า ถ้าบริกรรมก็ระลึกตามบทสวดธาตุ ๖ ของวัดอโสการามไป)
ง. ธาตุดิน คือ ดินที่แค่นแคะ อ่อนแข็งในร่างกาย ก้อนเนื้อ หัวใจ เส้นเอ็น กระดูก อาการที่อ่อนแข็งทั้งหลายในกายนี้ แล้วหายใจเข้า..น้อมเอาคุณแห่ง อรหัง พุทโธ นี้เข้ามาชำระล้างธาตุดินในกายเราให้สะอาดบริสุทธิ์ หายใจออก..น้อมเอาคุณแห่ง อรหัง พุทโธ ชำระล้างเอาสมมติกิเลส อกุศลธรรมอันลามกจัญไรทั้งปวง จากธาตุดินจากกายใจเราทิ้งไปตามลมหายใจออก ให้หายไปในอากาศ
(หากให้ดีก็ระลึกถึงคุณพระรัตนตรัย ครั้งที่ 1 น้อมเอาคุณของพระพุทธเจ้า ครั้งที่ 2 น้อมเอาคุณของพระธรรมที่พระพุทธเจ้าตรสไว้ดีแล้วเพื่อออกจากทุกข์ ครั้งที่ 3 น้อมเอาคุณของพระสงฆ์สาวกของพระพุทธเจ้า ถ้าบริกรรมก็ระลึกตามบทสวดธาตุ ๖ ของวัดอโสการามไป)
ง. ธาตุอากาศ คือ อากาศที่ว่าง ช่องว่างในร่างกาย ช่องจมูก ช่องหู ช่องปาก ช่องทวาร แก๊สที่อยู่ในกาย อาการที่ว่าง ช่องว่างระหว่างธาตุทำให้ธาตุไม่สัมผัสกระทบกันทั้งหลาย แก๊สในกระเพราะอาหาร ใสช่องหู ช่องปาก ช่องทวาร ตด ในกายนี้ แล้วหายใจเข้า..น้อมเอาคุณแห่ง อรหัง พุทโธ นี้เข้ามาชำระล้างธาตุว่าง อากาศธาตุในกายเราให้สะอาดบริสุทธิ์ หายใจออก..น้อมเอาคุณแห่ง อรหัง พุทโธ ชำระล้างเอาสมมติกิเลส อกุศลธรรมอันลามกจัญไรทั้งปวง จากธาตุอากาศจากกายใจเราทิ้งไปตามลมหายใจออก ให้หายไปในอากาศ
(หากให้ดีก็ระลึกถึงคุณพระรัตนตรัย ครั้งที่ 1 น้อมเอาคุณของพระพุทธเจ้า ครั้งที่ 2 น้อมเอาคุณของพระธรรมที่พระพุทธเจ้าตรสไว้ดีแล้วเพื่อออกจากทุกข์ ครั้งที่ 3 น้อมเอาคุณของพระสงฆ์สาวกของพระพุทธเจ้า ถ้าบริกรรมก็ระลึกตามบทสวดธาตุ ๖ ของวัดอโสการามไป)
จ. ธาตุวิญญาณ คือ วิญญาณที่รู้ ตัวรู้ ธาตุรู้ รู้ร้อน รู้เย็น รู้เจ็บ รู้ปวด รู้อิ่ม รู้รัก รู้โลภ รู้โกรธ รู้สุข รู้ทุกข์ อาการที่รู้ทั้งปวง รู้กระทบสัมผัสทั้งปวงทั้งอาการทางกายและอารมณ์ความรู้สึกนึกคิดทางใจ แล้วหายใจเข้า..น้อมเอาคุณแห่ง อรหัง พุทโธ นี้เข้ามาชำระล้างธาตุรู้ วิญญาณธาตุในกายเราให้สะอาดบริสุทธิ์ หายใจออก..น้อมเอาคุณแห่ง อรหัง พุทโธ ชำระล้างเอาสมมติกิเลส อกุศลธรรมอันลามกจัญไรทั้งปวง จากธาตุรู้ วิญญาณธาตุจากกายใจเราทิ้งไปตามลมหายใจออก ให้หายไปในอากาศ
(หากให้ดีก็ระลึกถึงคุณพระรัตนตรัย ครั้งที่ 1 น้อมเอาคุณของพระพุทธเจ้า ครั้งที่ 2 น้อมเอาคุณของพระธรรมที่พระพุทธเจ้าตรสไว้ดีแล้วเพื่อออกจากทุกข์ ครั้งที่ 3 น้อมเอาคุณของพระสงฆ์สาวกของพระพุทธเจ้า ถ้าบริกรรมก็ระลึกตามบทสวดธาตุ ๖ ของวัดอโสการามไป)
๓. ทำไว้ในใจถึงอากาศ ทำใจให้ประดุจอากาศ มีความว่าง อาการที่ว่างจากสิ่งทั้งปวง มาเป็นอารมณ์ที่ตั้งแห่งจิต ด้วยอุบายว่า อากาศมีมากในใจ ทำใจให้เป็นดั่งอากาศอันเป้นที่ว่างที่ไม่มีที่สิ้นสุดไม่มีประมาณ ไม่ยินดียินร้าย ไม่เข้าไปทำใจไว้ทั้งชอบทั้งชัง ไม่รักไม่เกลียดต่อสิ่งไรๆทั้งปวง
 ๔. ความวางเฉย มีใจวางไว้กลางๆไม่ยินดียินร้าย ความไม่ยินดียินร้ายด้วยเห็นว่าด้วยเหตุและผลสืบมาจากการกระทำสะสมมาแต่ปางก่อนจนถึงปัจจุบันนี้เป็นเหตุให้ได้รับผลอย่างนั้น
- ทำไว้ในใจถึงอุเบกขา ความวางเฉย ความไม่ติดใจข้องแวะในสิ่งไรๆทั้งปวง ทั้งการกระทบทางกาย ทั้งอารมณ์ความรู้สึกทางใจ ความตรึกนึกคิดไรๆทั้งปวง ตั้งสติเป็นเบื้องหน้าคิดก็รู้ว่าคิด หรือจะหายใจเข้า บริกรรม "คิด" หายใจออกบริกรรม "หนอ" ก็ได้ พึงตั้งใจไว้ว่าติดข้องใจมันไปไม่ว่าสิ่งไรๆก็มีแต่ทุกข์ ความวางใจอยู่ที่การวางเฉย ไม่ยินดียินร้าย จึงจะไม่ทุกข์
- ทำสมาธิบริกรรมในใจไว้ถึงความว่าง หายใจเข้า บริกรรม "ว่าง" หายใจออก บริกรรม "หนอ"
๕. ไม่จับสมมติ ความรู้สึกนึกคิดทั้งปวง มันมีแต่ให้เป้นไปในอดีบ้าง อนาคตบ้าง ปรุงแต่งอยากให้เป็นไปตามใจปารถนาบ้าง ไม่มีของจริงเลย ไม่รู้ปัจจุบัน พอเสพย์ตามมันไปก็หลงไปตามสมมติที่กิเลสสร้างขึ้นมาหลอกให้จิตเสพย์ ละสิ่งที่จิตรู้ ไม่ยึดเอาสิ่งไรๆก็ตามที่จิตรู้ ไม่ให้ความใส่ใจสัมคัญมันก็ไม่ทุกข์ ไม่หลงตามมันไป พึงทำไว้ในใจด้วยอุบายว่า " จิตรู้สิ่งใด สิ่งนั้นคือสมมติ เป็นเพียงสมมติที่กิเลสสร้างขึ้นมาหลอกให้จิตรู้ ให้จิตเสพย์ ให้จิตหลง ไม่ใช่ของจริง ของจริงๆที่มีในกายนี้ คือ กายสังขาร นั่นก็คือ ลมหายใจนั่นเอง ลมหายใจไม่ฟุ้งซ่าน ลมหายใจเป็นของจริง ลมหายใจเป้นสติ ลมหายใจเป็นปัจจุบัน รู้ของจริงก็มารู้ที่ลมหายใจเข้า-ออกนี้แล"
๖. ความไม่ยึด ความไม่จับ ไม่เสพย์สิ่งไรๆทั้งปวง ไม่เอาสิ่งใดเลย ไม่เอาอะไรทั้งสิ้น ไม่ตั้งใจ ไม่จงใจ ไม่ทำใจไว้ในสิ่งไรๆ เข้าไปทำใจไว้ในอารมร์ไรๆทั้งปวง ไม่ยึดอะไรทั้งนั้น ไม่ว่ากายใจตน หรือสิ่งไรๆในสามโลกก็ไม่ยึดไม่เอาทั้งนั้น

อุปวาณสูตร
             [๗๘] ครั้งนั้นแล ท่านพระอุปวาณะเข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคถึงที่ประทับ
ฯลฯ ครั้นแล้วได้ทูลถามพระผู้มีพระภาคว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ที่ตรัสว่า ธรรม
อันผู้บรรลุจะพึงเห็นเอง ธรรมอันผู้บรรลุจะพึงเห็นเอง ดังนี้ ด้วยเหตุเพียงเท่าไร
พระธรรมจึงชื่อว่าอันผู้บรรลุจะพึงเห็นเอง ไม่ประกอบด้วยกาล ควรเรียกให้มาดู
ควรน้อมเข้ามาในตน อันวิญญูชนพึงรู้เฉพาะตน พระเจ้าข้า ฯ
             [๗๙] พระผู้มีพระภาคตรัสว่า ดูกรอุปวาณะ ก็ภิกษุในธรรมวินัยนี้
เห็นรูปด้วยจักษุแล้วเป็นผู้เสวยรูป เสวยความกำหนัดในรูป และรู้ชัดซึ่งความ
กำหนัดในรูปอันมีอยู่ในภายในว่า เรายังมีความกำหนัดในรูปในภายใน อาการที่
ภิกษุเห็นรูปด้วยจักษุแล้วเป็นผู้เสวยรูป เสวยความกำหนัดในรูป และรู้ชัดซึ่งความ
กำหนัดในรูปอันมีอยู่ในภายในว่า เรายังมีความกำหนัดในรูปในภายใน อย่างนี้แล
เป็นธรรมอันผู้บรรลุจะพึงเห็นเอง ไม่ประกอบด้วยกาล ควรเรียกให้มาดู ควร
น้อมเข้ามาในตน อันวิญญูชนพึงรู้เฉพาะตน ฯ
             [๘๐] อีกประการหนึ่ง ดูกรอุปวาณะ ภิกษุลิ้มรสด้วยลิ้น ฯลฯ
             [๘๑] อีกประการหนึ่ง ดูกรอุปวาณะ ภิกษุรู้แจ้งธรรมารมณ์ ด้วยใจ
แล้วเป็นผู้เสวยธรรมารมณ์ เสวยความกำหนัดในธรรมารมณ์ และรู้ชัดซึ่งความ
กำหนัดในธรรมารมณ์อันมีอยู่ภายในว่า เรายังมีความกำหนัดในธรรมารมณ์ในภาย-
*ใน อาการที่ภิกษุรู้แจ้งธรรมารมณ์ด้วยใจแล้วเป็นผู้เสวยธรรมารมณ์ เสวยความ
กำหนัดในธรรมารมณ์ และรู้ชัดซึ่งความกำหนัดในธรรมารมณ์อันมีอยู่ในภายในว่า
เรายังมีความกำหนัดในธรรมารมณ์ในภายใน อย่างนี้แล เป็นธรรมอันผู้บรรลุจะพึง
เห็นเอง ไม่ประกอบด้วยกาล ควรเรียกให้มาดู ควรน้อมเข้ามาในตน อันวิญญูชน
พึงรู้เฉพาะตน ฯ
             [๘๒] ดูกรอุปวาณะ ก็ภิกษุในธรรมวินัยนี้ เห็นรูปด้วยจักษุแล้วเป็น
ผู้เสวยรูป แต่ไม่เสวยความกำหนัดในรูป และรู้ชัดซึ่งความกำหนัดในรูปอันไม่มี
ในภายในว่า เราไม่มีความกำหนัดในรูปในภายใน อาการที่ภิกษุเป็นผู้เห็นรูปด้วย
จักษุแล้วเป็นผู้เสวยรูป แต่ไม่เสวยความกำหนัดในรูป และรู้ชัดซึ่งความกำหนัด
ในรูปอันไม่มีในภายในว่า เราไม่มีความกำหนัดในรูปในภายในอย่างนี้แล เป็น
ธรรมอันผู้บรรลุจะพึงเห็นเอง ไม่ประกอบด้วยกาล ควรเรียกให้มาดู ควรน้อม
เข้ามาในตน อันวิญญูชนพึงรู้เฉพาะตน ฯ
             [๘๓] ดูกรอุปวาณะ อีกประการหนึ่ง  ภิกษุฟังเสียงด้วยหู สูดกลิ่นด้วย
จมูก ลิ้มรสด้วยลิ้น ฯลฯ
             [๘๔] ดูกรอุปวาณะ อีกประการหนึ่ง ภิกษุรู้ซึ่งธรรมารมณ์ด้วยใจแล้ว
เป็นผู้เสวยธรรมารมณ์ แต่ไม่เสวยความกำหนัดในธรรมารมณ์ และรู้ชัดซึ่งความ
กำหนัดในธรรมารมณ์อันไม่มีในภายในว่า เราไม่มีความกำหนัดในธรรมารมณ์ใน
ภายใน อาการที่ภิกษุรู้ธรรมารมณ์ด้วยใจแล้วเป็นผู้เสวยธรรมารมณ์ แต่ไม่เสวย
ความกำหนัดในธรรมารมณ์ และรู้ชัดซึ่งความกำหนัดในธรรมารมณ์อันไม่มีในภาย
ในว่า เราไม่มีความกำหนัดในธรรมารมณ์ในภายใน อย่างนี้แล เป็นธรรมอันผู้
บรรลุจะพึงเห็นเอง ไม่ประกอบด้วยกาล ควรเรียกให้มาดู ควรน้อมเข้ามาในตน
อันวิญญูชนพึงรู้เฉพาะตน ฯ
จบสูตรที่ ๘