ปฏิจจสมุปบาท เรียกอีกอย่างว่า อิทัปปัจจยตา หรือ ปัจจยาการ
เป็นหลักธรรมที่อธิบายถึงการเกิดขึ้นพร้อม แห่งธรรมทั้งหลายเพราะอาศัยกัน เป็นปัจจัยสืบต่อเนื่องกันและกันตามลำดับ คือ
อวิชชา สังขาร วิญญาณ นามรูป สฬายตนะ ผัสสะ
เวทนา ตัณหา อุปทาน ภพ ชาติ ชรามรณะ
ความโศก ความคร่ำครวญ ทุกข์ โทมนัส และความคับแค้นใจ
ก็มีพร้อม ความเกิดขึ้นแห่งกองทุกข์ทั้งปวงนี้ จึงมี
-----------------
อวิชชา ความไม่รู้
คือประตู สู่กรรมใหม่
กามา-วจรไป
ถึงพรหมได้ ด้วยเจตนา
ทั้งกุศล อกุศล
ก็สืบผล เป็นสังขา ร์
กำเนิด เกิดวิญญา ณ์
ครองกายา มาเป็นตน
ตา หู จมูก ลิ้น
กาย มนินทร์ ขึ้นรับผล
วิบาก กรรมของตน
จากกุศล ที่ทำมา
เวทนา มาชอบชัง
ก็ก่อตั้ง ตัวตัณหา
อุปทาน หมายมั่นมา
เป็นขันธ์ห้า อันน่ากลัว
ชาติชะรา มรณะ
อีกโสกะ น่าปวดหัว
โศกเศร้า เข้าพันพัว
ต้องเกลือกกลั้ว ทุกข์ทนทาน
กิเลส กรรมวิบาก
ความยุ่งยาก ในสังสาร
ก่อเป็น ปัจจยาการ
ตราบนิพพาน สิ้นปัจจัย ฯ
