ธาตุกถาปกรณ์
เป็นคัมภีร์ที่ ๓ ในอภิธรรม ๗ คัมภีร์ พระพุทธเจ้าทรงจำแนกธรรมออกเป็น ขันธ์ อายตนะ ธาตุ ว่าได้เท่าไร
ธรรมที่ทรงนำมาจาก คัมภีร์สังคิณี (อภิธรรมคัมภีร์ที่ ๑ มีธรรม ๒๖๖ บท) และ เพิ่มธรรมเข้าอีกบางส่วน รวมเป็น ๓๗๑ บท
จำแนกออกเป็น ๑๔ นัย
ในที่นี้ จักนำเฉพาะนัยที่ ๑ มาวิเคราะห์
-----------------------------------------------------------------------------------------
อ้างอิงจาก
http://www.84000.org/tipitaka/pitaka3/v.php?B=36&A=68&Z=656พระไตรปิฎก เล่มที่ ๓๖ พระอภิธรรมปิฎก เล่มที่ ๓
ธาตุกถา-ปุคคลบัญญัติปกรณ์
นัยที่ ๑. สังคหาสังคหปทนิทเทส
[๒] รูปขันธ์ สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุเท่าไร? รูปขันธ์
สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ ๑ อายตนะ ๑๑ ธาตุ ๑๑. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วย ขันธ์
อายตนะ ธาตุเท่าไร? สงเคราะห์ไม่ได้ด้วย ขันธ์ ๔ อายตนะ ๑
ธาตุ ๗
[๓] เวทนาขันธ์ สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร?
เวทนาขันธ์ สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ ๑ อายตนะ ๑ ธาตุ ๑. สงเคราะห์ไม่ได้
ด้วยขันธ์ ๔ อายตนะ ๑๑ ธาตุ ๑๗
[๔] สัญญาขันธ์ สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร?
สัญญาขันธ์ สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ ๑ อายตนะ ๑ ธาตุ ๑. สงเคราะห์ไม่ได้
ด้วย ขันธ์ ๔ อายตนะ ๑๑ ธาตุ ๑๗
[๕] สังขารขันธ์ สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร?
สังขารขันธ์ สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ ๑ อายตนะ ๑ ธาตุ ๑. สงเคราะห์ไม่ได้
ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร? สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ ๔ อายตนะ ๑๑
ธาตุ ๑๗
[๖] วิญญาณขันธ์ สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร?
วิญญาณขันธ์ สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ ๑ อายตนะ ๑ ธาตุ ๗. สงเคราะห์ไม่ได้
ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร? สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ ๔ อายตนะ ๑๑
ธาตุ ๑๑
.
.
.
.
--------------------------------------------------------------------------------------------
นำมาสรุปเป็นตารางได้ดังนี้
จากตารางข้างบน จักเห็นได้ว่า วิญญาณขันธ์ มนายตนะ มนินทรีย์ จิต จะได้ ขันธ์ อายตนะ ธาตุ เหมือนกัน คือ ๑ ๑ ๗
ซึ่งเป็นการยืนยันว่า วิญญาณขันธ์ มนายตนะ มนินทรีย์ จิต เป็นอันเดียวกัน หรือกล่าวให้ง่ายๆก็คือ จิต กับ วิญญาณ คืออันเดียวกัน
ดังมีในพระสูตร
[๒๑] จิต มีในสมัยนั้น เป็นไฉน?
จิต มโน มานัส หทัย ปัณฑร ๑- มโน มนายตนะ มนินทรีย์ วิญญาณ วิญญาณขันธ์
มโนวิญญาณธาตุที่สมกัน ในสมัยนั้น อันใด นี้ชื่อว่า จิตมีในสมัยนั้น.
พระไตรปิฎก เล่มที่ ๓๐ พระสุตตันตปิฎก เล่มที่ ๒๒
ขุททกนิกาย จูฬนิทเทส
[บางส่วน]
จิต มนะ มานัส หทัย ธรรมชาติขาวผ่อง อายตนะคือใจ อินทรีย์คือใจ
วิญญาณ วิญญาณขันธ์ มโนวิญญาณธาตุ ชื่อว่า ใจ
------------
[๑๐๘๖] จิต ๗ เป็นไฉน
คือ จักขุวิญญาณ โสตวิญญาณ ฆานวิญญาณ ชิวหาวิญญาณ กายวิญ-
*ญาณธาตุ มโนธาตุ มโนวิญญาณธาตุ
เหล่านี้เรียกว่า จิต ๗
http://www.84000.org/tipitaka/pitaka_item/v.php?B=35&A=13904&Z=13972&pagebreak=0
