สนทนาธรรม ฟังธรรม อ่านธรรมะ บทความธรรมะ หลักธรรมคำสอน กฎแห่งกรรม dhamma

     พระเจ้ามิลินท์ตรัสถามว่า
     “ ข้าแต่พระนาคเสน เวทคู คือผู้ถึงเวทย์มีอยู่หรือ? ”
     พระเถระจึงย้อนถามว่า
     “ มหาบพิตร ในข้อนี้ใครชื่อว่าเวทคู ? ”
     พระเจ้ามิลินท์ตรัสตอบว่า
     “ ข้าแต่พระผู้เป็นเจ้า อัพภันตรชีพ คือสิ่งที่เป็นอยู่ในภายในนี้ ย่อมเห็นรูปด้วยตาได้ยินเสียงด้วยหู สูดดมกลิ่นด้วยจมูก ลิ้มรสด้วยลิ้น ถูกต้องสัมผัสด้วยกาย รู้ธรรมารมณ์ด้วยใจ นี้แหละชื่อว่า “ เวทคู ” โยมจะเปรียบให้พระผู้เป็นเจ้าฟัง เหมือนหนึ่งว่าเราทั้งสองนั่งอยู่ที่ปราสาทนี้ปรารถนาจะแลดูออกไปทางช่องหน้าต่างใด ๆ ก็แลดูออกไปทางช่องหน้าต่างนั้น ๆ จะเป็นทางตะวันออก หรือทางตะวันตก ทางเหนือ ทางใต้ ก็ได้ตามประสงค์ฉันใด อัพภันตรชีพ คือสิ่งที่เป็นอยู่ในภายในร่างกายนี้ ต้องการจะดูออกไปทางทวารใด ๆ ก็ดูออกไปทางทวารนั้น ๆ แล้วก็ได้เห็นรูปด้วยตา ได้ฟังเสียงด้วยหู ได้สูดดมกลิ่นด้วยจมูก ได้รู้รสด้วยลิ้น ได้ถูกต้องสัมผัสด้วยกาย ได้รู้ธรรมารมณ์ด้วยใจ ฉันนั้น ”
     พระนาคเสนถวายพระพรตอบว่า
     “ อาตมภาพจะกล่าวให้ยิ่งขึ้นไป คือเราทั้งสองนั่งอยู่ที่ปราสาทนี้ ต้องการจะแลออกไปทางช่องหน้าต่างใด ๆ จะเป็นทางตะวันออกหรือตะวันตก ทางเหนือ ทางใต้ ก็ได้เห็นรูปต่าง ๆ ฉันใด
     บุคคลต้องได้เห็นรูปด้วยตา หู จมูก ลิ้น กายใจ อันเป็น อัพภันตรชีพ อย่างนั้นหรือ ?
     ต้องได้ฟังเสียงด้วยตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ฉันนั้นหรือ?
     ต้องได้สูดกลิ่นด้วยตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ฉันนั้นหรือ?
     ต้องได้รู้รสด้วยตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ฉันนั้นหรือ?
     ต้องถูกต้องสัมผัสด้วยตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ฉันนั้นหรือ ?
     ต้องรู้ธรรมารมณ์ด้วยตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ฉันนั้นหรือ? ”
     “ ไม่ใช่ฉันนั้น พระผู้เป็นเจ้า ”
     “ ขอถวายพระพร คำหลังกับคำก่อน หรือคำก่อนกับคำหลังของมหาบพิตร ย่อมไม่สมควรแก่กัน เหมือนอย่างว่าเราทั้งสองนั่งอยู่ที่ปราสาทนี้ เมื่อเปิดช่องหน้าต่างเหล่านี้ไว้ แล้วแลออกไปภายนอกทางอากาศอันกว้างใหญ่ ก็ต้องเห็นรูปได้ดี ฉันใด อัพภันตรชีพ นั้น เมื่อเปิดจักขุทวารหันหน้าออกไปภายนอกทางอากาศอันกว้างใหญ่ก็เห็นรูปได้ดี เมื่อเปิดหู จมูก ลิ้น กาย ใจ ไว้แล้วหันหน้าออกไปภายนอกทางอากาศอันกว้างใหญ่ ต้องเห็นรูปได้ดีฉันนั้น อย่างนั้นหรือ ? ”
     “ ไม่ใช่อย่างนั้น พระผู้เป็นเจ้า ”
     “ ขอถวายพระพร คำหลังกับคำก่อนหรือคำก่อนกับคำหลังของมหาบพิตร ย่อมไม่สมควรแก่กัน เหมือนอย่างว่า มียาจกเข้ามารับพระราชทานสิ่งใดสิ่งหนึ่งจากมหาบพิตร แล้วออกไปยืนอยู่ที่ซุ้มประตูภายนอก มหาบพิตรทรงรู้หรือไม่? ”
     “ อ๋อ…รู้ซิ พระผู้เป็นเจ้า ”
     “ ขอถวายพระพร ผู้ที่ได้รับพระราชทานแล้วเข้าไปภายใน ยืนอยู่ตรงพระพักตร์ของมหาบพิตร พระองค์รู้หรือว่าผู้นี้เข้ามาในภายใน มายืนอยู่ข้างหน้าเรา ? ”
     “ รู้ พระผู้เป็นเจ้า ”
     “ ข้อนี้ก็ฉันนั้นแหละ มหาบพิตร คือ อัพภันตรชีพ นั้น เมื่อวางรสไว้ที่ลิ้น ก็รู้ว่าเป็นรสเปรี้ยว หรือรสเค็ม รสขม รสเผ็ด รสฝาด รสหวานหรือไม่ ? ”
     “ รู้ พระผู้เป็นเจ้า ”
     “ เมื่อรสเหล่านั้นไม่เข้าไปภายใน อัพภันตรชีพ นั้น รู้หรือไม่ว่าเป็นรสเปรี้ยว รสเค็ม รสขม รสเผ็ด รสฝาด รสหวาน ? ”
     “ไม่รู้ พระผู้เป็นเจ้า ”
     “ นี่แหละ มหาบพิตร จึงว่าคำหลังกับคำก่อน หรือคำก่อนกับคำหลังของมหาบพิตรไม่สมควรแก่กัน ไม่สมกัน
     เหมือนกับมีบุรุษผู้หนึ่งให้บรรทุกน้ำผึ้งตั้ง ๑๐๐ หม้อ มาเทลงในรางน้ำผึ้ง แล้วมัดปากบุรุษนั้นไว้ จึงเอาทิ้งลงไปในรางน้ำผึ้งบุรุษนั้นจะรู้จักรสน้ำผึ้งหรือไม่? ”
     “ ไม่รู้ พระผู้เป็นเจ้า ”
     “ เพราะอะไรล่ะ มหาบพิตร ? ”
     “ เพราะน้ำผึ้ง ไม่เข้าไปในปากของเขา ”
     “ ขอถวายพระพร ด้วยเหตุนี้แหละ จึงว่าคำหลังกับคำต้น หรือคำต้นกับคำหลังของมหาบพิตร ไม่สมควรแก่กัน เข้ากันไม่ได้”
     “ ข้าแต่พระผู้เป็นเจ้า โยมไม่อาจสนทนากับพระผู้เป็นเจ้าในข้อนี้ได้แล้ว ขอพระผู้เป็นเจ้าจงแสดงข้อนึ้ให้โยมเข้าใจเถิด ”
     ลำดับนั้น พระเถระจึงแสดงให้พระเจ้ามิลินท์เข้าพระทัย ด้วยถ้อยคำอันเกี่ยวกับ อภิธรรม ว่า
     “ ขอถวายพระพร จักขุวิญญาณ ย่อมเกิดขึ้นได้ เพราะอาศัย ตา กับ รูป แล้วจึงมี เวทนา สัญญา เจตนา ผัสสะ มนสิการ อันเกี่ยวข้องกับจักขุวิญญาณนั้น เกิดขึ้นตามปัจจัยถึง โสตวิญญาณ ฆานวิญญาณ ชิวหาวิญญาณ กายวิญญาณ มโนวิญญาณ ก็เกิดขึ้นได้เพราะอาศัย หูกับเสียง จมูกกับกลิ่น ลิ้นกับรส กายกับโผฏฐัพพะ ใจกับธรรมารมณ์แล้วจึงเกิด เวทนา สัญญา เจตนา ผัสสะ มนสิการ เหมือนกัน เป็นอันว่าผู้ชื่อว่า “ เวทคู ” ไม่มีในข้อนี้ ขอถวายพระพร”
     พระเจ้ามิลินท์บรมกษัตริย์ ได้ฟังชัดก็โสมนัสปรีดา มีพระราชดำรัสตรัสสรรเสริญว่า
     “ พระผู้เป็นเจ้าวิสัชนานี้ สมควรแล้ว ”


อธิบาย
   คำว่า “ เวทคู ” แปลว่า ผู้ถึงเวทย์ ท่านหมายความว่า เป็นผู้ถึงชึ่งความรู้ คือผู้รับรู้สิ่งต่าง ๆ พระเจ้ามิลินทร์เข้าใจว่า เวทคู นั้นเป็น สัตว์ บุคคล ตัวตน เป็นของมีชีวิตอยู่ภายใน อันเรียกว่า อัพภันตรชีพ ว่าเป็นผู้เห็นรูปด้วยตา ฟังเสียงด้วยหู หรือดมกลิ่นด้วยจมูก เป็นต้น ซึ่งเป็นการเข้าใจผิด

   ส่วนที่ถูกนั้น พระนาคเสนท่านกล่าวว่า ไม่มีสัตว์ บุคคล ตัวตน หรือ อัพภันตรชีพ คือสิ่งที่เป็นอยู่ในภายใยเป็นเวทคูเลย การที่รู้อารมณ์ต่าง ๆ นั้น ได้แก่ วิญญาณ อันเกิดทางตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ กับ เวทนา สัญญา เจตนา ผัสสะ มนสิการ ต่างหากดังนี้ คือข้อนี้ท่านมุ่งแสดงเป็นปรมัตถ์ ( คือเรื่องของจิตและเจตสิก) ไม่ได้มุ่งแสดงเป็นสมมุติ ( คือธรรมะทั่วไป ) ถ้าว่าเป็นสมมุติ เวทคู นั้นก็มีตัวตน ดังนี้



 ปัญหาที่ ๗ ถามถึงความเกี่ยวกับแห่งจักขุวิญญาณกับมโนวิญญาณ

     “ ข้าแต่พระนาคเสน จักขุวิญญาณ เกิดในที่ใด มโนวิญญาณ ก็ตามไปเกิดในที่นั้นหรือ ? ”
     “ อย่างนั้น มหาบพิตร ”
     “ ข้าแต่พระผู้เป็นเจ้า จักขุวิญญาณเกิดก่อน มโนวิญญาณเกิดทีหลัง หรืออย่างไร ? ”
     “ ขอถวายพระพร จักขุวิญญาณเกิดก่อน มโนวิญญาณเกิดทีหลัง”
     “ ข้าแต่พระนาคเสน ก็จักขุวิญญาณบังคับมโนวิญญาณไว้หรือว่า เราจักเกิดในที่ใดเจ้าจงเกิดในที่นั้น หรือมโนวิญญาณสั่งจักขุวิญญาณไว้ว่า เจ้าจักเกิดในที่ใด เราก็จักเกิดในที่นั้น อย่างนั้นหรือ ?”
     “ ไม่ใช่อย่างนั้น มหาบพิตร วิญญาณทั้งสองนั้นพูดจากันไม่ได้”
     “ ข้าแต่พระผู้เป็นเจ้า ถ้าอย่างนั้น ไฉนจึงว่าจักขุวิญญาณเกิดในที่ใด มโนวิญญาณก็เกิดในที่นั้น ”
     “ ขอถวายพระพร ที่ว่าอย่างนั้น เพราะเป็นของลุ่ม ๑ เป็นประตู ๑ เป็นที่สะสมมา ๑ เป็นสิ่งที่เคยประพฤติมา ๑ ”

เพราะเป็นของลุ่ม

     “ ข้าแต่พระนาคเสน จักขุวิญญาณเกิดในที่ใด มโนวิญญาณก็เกิดในที่นั้น เพราะเป็นของลุ่ม นั้นคืออย่างไร ขอนิมนต์อุปมาด้วย? ”
     “ ขอถวายพระพร เมื่อฝนตกลงมามหาบพิตรทรงเข้าพระทัยว่า น้ำจะไปทางไหน ? ”
     “ ข้าแต่พระผู้เป็นเจ้า ที่ลุ่มมีอยู่ทางใดน้ำก็ต้องไปทางนั้น”
     “ ขอถวายพระพร เมื่อฝนตกลงมาอีกน้ำจะไหลไปทางไหน ?”
     “ ข้าแต่พระนาคเสน น้ำก่อนไปทางใด น้ำใหม่ก็ต้องไปทางนั้น”
     “ ขอถวายพระพร น้ำก่อนสั่งน้ำหลังไว้หรือว่า เราไปทางใด เจ้าจงไปทางนั้น หรือว่าน้ำหลังสั่งน้ำก่อนไว้ว่า เจ้าจักไปทางใด เราก็จักไปทางนั้น ? ”
     “ ข้าแต่พระผู้เป็นเจ้า น้ำทั้งสองนั้นพูดจากันไม่ได้ แต่น้ำนั้นไหลไปได้ เพราะทางนั้นเป็นทางลุ่ม เป็นทางต่ำต่างหาก”
     “ ข้อนี้ก็ฉันนั้นแหละ มหาบพิตร คือจักขุวิญญาณเกิดในที่ใด มโนวิญญาณก็เกิดในที่นั้น เพราะที่นั้นเป็นที่ลุ่ม เป็นที่ต่ำจักขุวิญญาณไม่ได้สั่งมโนวิญญาณไว้ว่า เราเกิดในที่ใด เจ้าจงเกิดในที่นั้น มโนวิญญาณก็ไม่ได้สั่งจักขุวิญญาณไว้เหมือนกัน วิญญาณทั้งสองนั้นไม่มีการพูดจากันแต่ว่าเกิดในที่นั้นในสิ่งนั้น เพราะที่นั้นสิ่งนั้นเป็นเหมือนที่ลุ่มที่ต่ำ ฉะนั้น”

เพราะเป็นประตู

     “ ข้าแต่พระนาคเสน ข้อที่ว่าจักขุวิญญาณเกิดในที่ใด มโนวิญญาณก็เกิดในที่นั้น เพราะเป็นประตู นั้นอย่างไร ขอได้โปรดอุปมาด้วย ? ”
     “ ขอถวายพระพร เหมือนอย่างว่าหัวเมืองชายแดนของพระราชา มีป้อมค่ายประตูหอรบแน่นหนาแข็งแรง แต่มีประตูเข้าออกเพียงประตูเดียว มีผู้อยากจะออกไปจากพระนครนั้น จะออกไปทางไหน ? ”
     “ ออกไปทางประตูซิ พระผู้เป็นเจ้า ”
     “ ขอถวายพระพร ยังมีบุรุษอีกคนหนึ่งอยากจะออกไป เขาจะออกไปทางไหน? ”
     “ ข้าแต่พระผู้เป็นเจ้า บุรุษคนก่อนออกไปทางประตูใด บุรุษคนหลังก็ต้องออกไปทางประตูนั้นแหละ”
     “ ขอถวายพระพร บุรุษคนก่อนสั่งบุรุษคนหลังไว้หรือว่า เราออกทางประตูใด เจ้าจงออกทางประตูนั้น หรือบุรุษคนหลังสั่งบุรุษคนก่อนไว้ว่า เจ้าออกทางประตูใด เราก็จักออกทางประตูนั้น ? ”
     “ ข้าแต่พระนาคเสน บุรุษทั้งสองนั้นไม่ได้บอกกันไว้เลย แต่เขาออกไปทางเดียวกัน เพราะทางนั้นเป็นประตู ”
     “ ข้อนี้ก็ฉันนั้นแหละ มหาบพิตร จักขุวิญญาณเกิดในที่ใด มโนวิญญาณก็เกิดในที่นั้น เพราะที่นั้นเป็นประตู ไม่ใช่จักขุวิญญาณสั่งที่มโนวิญญาณไว้ หรือมโนวิญญาณสั่งจักขุวิญญาณไว้ ทั้งสองนั้นไม่มีการพูดจากัน แต่เกิดขึ้นในที่แห่งเดียวกัน เพราะที่นั้นเป็นประตู”

เพราะเป็นที่สะสมมา

     “ ข้าแต่พระเป้นเจ้า ข้อว่าจักขุวิญญาณเกิดในที่ใด มโนวิญญาณก็เกิดในที่นั้น เพราะเป็นที่สะสมมา นั้นคืออย่างไรขออุปมาให้แจ้งด้วย ? ”
     “ ขอถวายพระพร เกวียนเล่มแรกไปก่อนแล้ว มหาบพิตรจะเข้าพระทัยว่า เกวียนเล่มที่ ๒ จะไปทางไหน ? ”
     “ ข้าแต่พระผู้เป็นเจ้า เกวียนเล่มแรกไปทางใด เกวียนเล่มหลังก็ต้องไปทางนั้น”
     “ ขอถวายพระพร เกวียนเล่มก่อนสั่งเกวียนเล่มหลังไว้หรือว่า เราไปทางใดเจ้าจงไปทางนั้น หรือว่าเกวียนเล่มหลังสั่งเกวียนเล่มก่อนไว้ว่า เจ้าจักไปทางใด เราก็จักไปทางนั้น ? ”
     “ ไม่ได้สั่งไว้เลย ผู้เป็นเจ้า เพราะเกวียนทั้งสองนั้นไม่มีการพูดกัน แต่ไปทางเดียวกันเพราะทางนั้นเป็นทางที่สะสมมาแล้ว ”
     “ ข้อนี้ก็ฉันนั้นแหละ มหาบพิตร จักขุวิญญาณกับมโนวิญญาณไม่ได้สั่งกันไว้เลย แต่เกิดในที่แห่งเดียวกันเพราะเป็นที่สะสมมาแล้ว”

เพราะเป็นสิ่งที่เคยประพฤติมา

     “ ข้าแต่พระนาคเสน ข้อว่าจักขุวิญญาณเกิดในที่ใด มโนวิญญาณก็เกิดในที่นั้น เพราะเป็นสิ่งที่เคยประพฤติมา นั้นคืออย่างไร ขอจงอุปมาให้ทราบด้วย? ”
     “ ขอถวายพระพร ผู้ที่เริ่มเรียนศิลปะในการนับด้วยนิ้วมือ หรือนับตามลำดับ หรือขีดเป็นรอยขีด หรือหัดยิงธนู ทีแรกก็ช้าก่อนต่อมาภายหลังก็ไวขึ้น เพราะเป็นสิ่งที่เคยประพฤติแล้ว คือได้กระทำมาเสมอ ฉันใด
     จักขุวิญญาณเกิดในที่ใด มโนวิญญาณก็เกิดในที่นั้น จักขุวิญญาณไม่ได้สั่งมโนวิญญาณไว้เลยว่า เราเกิดในที่ใด เจ้าจงเกิดในที่นั้น มโนวิญญาณก็ไม่ได้สั่งจักขุวิญญาณไว้เลยว่า เจ้าจะเกิดในที่ใด เราก็จะเกิดในที่นั้นเพราะเป็นสิ่งที่เคยประพฤติมาแล้ว ฉันนั้น ”
     “ ข้าแต่พระผู้เป็นเจ้า วิญญาณทั้งสองนั้นไม่มีการพูดจากันเลย แต่เกิดในที่แห่งเดียวกันเพราะได้เคยประพฤติมา ถึง โสตวิญญาณ ฆานวิญญาณ ชิวหาวิญญาณ กายวิญญาณ ก็เหมือนกัน อย่างนั้นหรือ ? ”
     “ อย่างนั้น มหาบพิตร เป็นอันเหมือนกันหมด ”
     “ พระผู้เป็นเจ้ากล่าวแก้ถูกต้องดีแล้ว ”




อธิบาย
   ข้อนี้ได้ใจความว่า วิญญาณทั้ง ๕ คือ ความรู้สึกทางตา หู จมูก ลิ้น กาย ย่อมเกิดในที่แห่งเดียวกับ มโนวิญญาณ คือความรู้สึกทางใจด้วย

   ยกตัวอย่างเช่น ตาเห็นรูปได้ชื่อว่า จักขุวิญญาณ เกิดขึ้นก่อนแล้ว มโนวิญญาณ จึงเกิดทีหลัง ทำให้รู้และเข้าใจได้ว่า รูปที่เห็นนั้นเป็นคน สัตว์ วัตถุสิ่งของ มีลักษณะเป็นประการใด เพราะถ้าไม่มี มโนวิญญาณ เข้าร่วมด้วย ก็เหมือนกับคนนั่งใจลอยเหม่อมองไปข้างหน้า เมื่อไปถามว่าเห็นอะไรไหม…เขาก็ตอบว่าเห็นแต่ไม่รู้ว่าเป็นสิ่งใด เพราะไม่ได้ตั้งใจดู อย่างนี้เป็นต้น ถึงจะเป็นการฟังเสียง ดมกลิ่น ลิ้นรส สัมผัสถูกต้อง ก็มีสภาพเช่นดียวกัน

   ฉะนั้น เพราะอาศัย จักขุวิญญาณ หรือ โสตวิญญาณ หรือ ฆานวิญญาณ หรือ ชิวหาวิญญาณ หรือ กายวิญญาณ อย่างใดอย่างหนึ่งก็ตามเกิดขึ้นก่อนแล้ว มโนวิญญาณ จึงจะเกิดทีหลัง ดังนี้



 ปัญหาที่ ๘ ถามลักษณะผัสสะ

     “ ข้าแต่พระนาคเสน จักขุวิญญาณ เกิดในที่ใด เวทนา ก็เกิดในที่นั้นหรือ ? ”
     “ อย่างนั้น มหาบพิตร คือ จักขุวิญญาณ เกิดในที่ใด เวทนา ก็เกิดในที่นั้น ถึง สัญญา เจตนา ผัสสะ มนสิการ วิตก วิจาร ก็เกิดใน ในที่นั้น ธรรมทั้งหลายมี ผัสสะ เป็นต้น ก็เกิดในที่นั้น ขอถวายพระพร ”
     “ ข้าแต่พระผู้เป็นเจ้า ผัสสะ มีลักษณะอย่างไร ? ”
     “ ขอถวายพระพร ผัสสะ มีการ กระทบกัน เป็นลักษณะ”
     “ ขอนิมนต์อุปมาด้วย ”
     “ ขอถวายพระพร เปรียบเหมือนกับแพะ ๒ ตัวชนกันอยู่ จักขุ เหมือนกับแพะตัวหนึ่ง รูป เหมือนกับแพะอีกตัวหนึ่ง ผัสสะ เหมือนกับการชนกันแห่งแพะทั้งสอง ”
     “ ขอนิมนต์อุปมาให้ยิ่งไป ”
     “ ขอถวายพระพร เหมือนอย่างว่า มือทั้งสองที่ตบกัน จักขุ เหมือนมือข้างหนึ่ง รูป เหมือนมืออีกข้างหนึ่ง ผัสสะ เหมือนการกระทบกันแห่งมือทั้งสอง ”
     “ ขอนิมนต์อุปมาให้ยิ่งขึ้นไปอีก ”
     “ ขอถวายพระพร เปรียบประดุจบุรุษเป่าปี่ ๒ เลาขึ้นพร้อมกัน จักขุ เหมือนปี่เลาหนึ่ง รูป เหมือนปี่อีกเลาหนึ่ง ผัสสะ เหมือนการรวมกันแห่งเสียงปี่ทั้งสองเลานั้น ”
     “ ถูกแล้ว พระผู้เป็นเจ้า ”

 ปัญหาที่ ๙ ถามถึงลักษณะเวทนา

     “ ข้าแต่พระนาคเสน เวทนา มีลักษณะอย่างไร ? ”
     “ ขอถวายพระพร เวทนา มีการ ทำให้รู้สึก เป็นลักษณะ อีกอย่างหนึ่ง มีการ เสวย เป็นลักษณะ ”
     “ ขอนิมนต์อุปมาด้วย ”
     “ ขอถวายพระพร เหมือนอย่างว่ามีบุรุษผู้หนึ่ง ทำความดีความชอบต่อพระราชา เมื่อพระราชาทรงพอพระทัยแล้ว ก็ทรงพระราชทานทรัพย์ ยศ บริวาร ให้แก่บุรุษนั้น บุรุษนั้น ก็เพียบพร้อมด้วยกามคุณ ๕ แล้ว เขาก็คิดว่าเราได้ทำความดีต่อพระราชาไว้แล้ว เราจึงได้เสวยความสุขอย่างนี้
     อีกนัยหนึ่ง เหมือนกับบุรุษคนหนึ่งทำบุญกุศลไว้แล้ว ได้ขึ้นไปบังเกิดในสวรรค์ เขาก็มีความสุขด้วยทิพย์สมบัติ แล้วเขาก็นึกได้ว่า เพราะเราได้ทำบุญกุศลไว้ในกาลก่อน เราจึงได้เสวยความสุขอย่างนี้
     อย่างนี้แหละ มหาบพิตร เรียกว่า เวทนา มีการ ทำให้รู้สึก เป็นลักษณะ หรือมีการ เสวย เป็นลักษณะ ”
     “ พระผู้เป็นเจ้าวิสัชนาสมควรแล้ว ”

 ปัญหาที่ ๑๐ ถามลักษณะสัญญา

     “ ข้าแต่พระนาคเสน สัญญา มีลักษณะอย่างไร ? ”
     “ ขอถวายพระพร สัญญา มีการ จำ เป็นลักษณะ ”
     “ จำอะไร ? ”
     “ จำสีเขียว สีแดง สีขาว ขอถวายพระพร ”
     “ ขอนิมนต์อุปมาด้วย ”
     “ ขอถวายพระพร เหมือนอย่างเจ้าพนักงานคลังของพระราชา ได้เข้าไปที่คลังแล้ว เห็นเครื่องใช้ต่าง ๆ ของพระราชา อันมีสีสันต่าง ๆ กัน คือ สีเขียวก็มี เหลืองก็มี แดงก็มี ขาวก็มี เลื่อมก็มี ก็จำไว้ได้เป็นอย่าง ๆ ไป ฉันใด สัญญา ก็มีการ จำ เป็นลักษณะฉันนั้น”
     “ ถูกแล้ว พระนาคเสน ”

 ปัญหาที่ ๑๑ ถามลักษณะเจตนา

     “ ข้าแต่พระนาคเสน เจตนา มีลักษณะอย่างไร ? ”
     “ ขอถวายพระพร เจตนา มีความ จงใจ เป็นลักษณะ อีกอย่างหนึ่งว่า เจตนา มีการ ประชุมแห่งการตกแต่ง เป็นลักษณะ ”
     “ ขอนิมนต์อุปมาด้วย ”
     “ ขอถวายพระพร เหมือนอย่างว่าบุรุษผู้หนึ่งตกแต่งยาพิษขึ้นแล้ว ก็ดื่มเองด้วย ให้ผู้อื่นดื่มด้วย เขาก็เป็นทุกข์ ผู้อื่นก็เป็นทุกข์ ฉันใด บางคนจงใจทำความชั่วแล้วก็ไปเกิดในอบาย ทุคติ วินิบาต นรก พวกใดทำตามบุรุษนั้น พวกนั้นก็ไปเกิดในอบาย ทุคติ วินิบาต นรก เหมือนกัน ฉันนั้น
     อีกประการหนึ่ง บุรุษผู้นั้นตกแต่งเนยใส เนยข้น น้ำมัน น้ำผึ้ง น้ำอ้อย ให้มีรสอันเดียวกัน แล้วก็ดื่มเองบ้าง ให้ผู้อื่นดื่มบ้าง เขาก็เป็นสุข ผู้อื่นก็เป็นสุข ฉันใด
     บางคนจงใจทำความดีแล้วได้ขึ้นไปเกิดในสวรรค์ พวกใดทำตามบุรุษนั้น พวกนั้นก็ได้ขึ้นไปเกิดในสวรรค์เหมือนกัน ฉันนั้น
     อย่างนี้แหละ มหาบพิตร เรียกว่า เจตนา มีการ จงใจ เป็นลักษณะ อีกอย่างหนึ่งว่า มีการ ปรุงแต่ง เป็นลักษณะ”
     “ พระผู้เป็นเจ้าแก้ถูกต้องดีแล้ว ”

 ปัญหาที่ ๑๒ ถามลักษณะวิญญาณ

     “ ข้าแต่พระนาคเสน วิญญาณ มีลักษณะอย่างไร ? ”
     “ ขอถวายพระพร วิญญาณ มีการ รู้ เป็นลักษณะ ”
     “ ขอนิมนต์อุปมาด้วย ”
     “ ขอถวายพระพร เปรียบประดุจบุรุษผู้รักษาพระนคร นั่งอยู่ที่ถนน ๔ แพร่งกลางพระนคร ต้องได้เห็นบุรุษผู้มาจากทางทิศตะวันออก ทิศตะวันตก ทิศเหนือ ทิศใต้ ฉันใด บุคคลเห็นรูป หรือฟังเสียง ดมกลิ่น ลิ้มรส ถูกต้องสัมผัส นึกถึงสิ่งใดด้วยใจ ก็รู้จักสิ่งนั้นได้ด้วย วิญญาณ ฉันนั้น วิญญาณมีการ รู้ เป็นลักษณะอย่างนี้แหละ มหาบพิตร ”
     “ ถูกต้องดีแล้ว พระนาคเสน ”

 ปัญหาที่ ๑๓ ถามลักษณะวิตก

     “ ข้าแต่พระนาคเสน วิตก มีลักษณะอย่างไร ? ”
     “ ขอถวายพระพร วิตก มีการ ประกบแน่น เป็นลักษณะ”
     “ ขอนิมนต์อุปมาด้วย ”
     “ ขอถวายพระพร ช่างไม้่ย่อมเข้าไม้ในที่ต่อ แล้วโบกด้วยปูนหรือทาด้วยสีให้สนิทฉันใด วิตก ก็มีการประกบแน่น มีการแนบแน่นเป็นลักษณะฉันนั้น”
     “ ถูกต้องดีแล้ว พระนาคเสน ”

 ปัญหาที่ ๑๔ ถามลักษณะวิจาร

     “ ข้าแต่พระนาคเสน วิจาร มีลักษณะอย่างไร ? ”
     “ ขอถวายพระพร วิจาร มีการ ลูบคลำไปตามวิตก เป็นลักษณะ”
     “ ขอนิมนต์อุปมาด้วย ”
     “ ขอถวายพระพร เหมือนอย่างว่ากังสดาล อันบุคคลเคาะด้วยสันดาบ ก็มีเสียงดังเป็นกังวานต่อ ๆ กันไป ฉันใด วิตก ก็เหมือนกับการเคาะ ฉันนั้น ส่วน วิจาร เหมือนกับเสียงดังครวญครางไป ”
     “ สมควรแล้ว พระนาคเสน ”

 จบวรรคที่ ๓

 มิลินทปัญหา วรรคที่ ๔

 ปัญหาที่ ๑ ถามลักษณะมนสิการ

     พระเจ้ามิลินท์ตรัสถามว่า
     “ ข้าแต่พระนาคเสน มนสิการ มีลักษณะอย่างไร ? ”
     พระเถระตอบว่า
     “ ขอถวายพระพร มนสิการ มีการ นึก เป็นลักษณะ ”
     “ ถูกแล้ว พระนาคเสน ”

 ปัญหาที่ ๒ ถามลักษณะสิ่งที่มีภาวะอย่างเดียวกัน

     พระเจ้ามิลินท์ตรัสถามว่า
     “ ข้าแต่พระนาคเสน พระผู้เป็นเจ้าอาจแยกธรรมที่รวมเป็นอันเดียวกันเหล่านี้ ให้รู้ว่าต่างกันว่า อันนี้เป็น ผัสสะ อันนี้เป็น เวทนา อันนี้เป็น สัญญา อันนี้เป็น เจตนา อันนี้เป็น วิตก อันนี้เป็น วิจาร ได้หรือไม่?”
     “ ไม่อาจ ขอถวายพระพร ”
     “ ขอนิมนต์อุปมาด้วย ”
     “ ขอถวายพระพร เปรียบเหมือนพ่อครัวของพระราชา เมื่อจะตกแต่งเครื่องเสวยก็ใส่เครื่องปรุงต่างๆ คือ นมส้ม เกลือ ขิง ผักชี พริก และสิ่งอื่น ๆ ลงไป ถ้าพระราชาตรัสสั่งว่า
     “ เจ้าจงแยกเอารสนมส้มมาให้เรา จงแยกเอารสเกลือ รสขิง รสหวาน รสเปรี้ยว มาให้เราทีละอย่าง ๆ ”
     พ่อครัวนั้นอาจแยกเอารสที่รวมกันอยู่เหล่านั้นมาถวายพระราชาว่า นี้เป็นรสเปรี้ยว นี้เป็นรสเค็ม นี้เป็นรสขม นี้เป็นรสเผ็ด นี้เป็นรสฝาด ได้หรือไม่ ? ”
     “ ไม่ได้ พระผู้เป็นเจ้า ก็แต่ว่าเขาอาจรู้ได้ตามลักษณะของรสแต่ละรส”
     “ ข้อนี้ก็ฉันนั้นแหละ มหาบพิตร เมื่อ ผัสสะ เวทนา สัญญา เจตนา วิญญาณ วิตก วิจาร รวมกันเข้าแล้ว อาตมภาพก็ไม่อาจแยกออกให้รู้ได้แต่ละอย่าง ก็แต่ว่าอาจให้เข้าใจได้ตามลักษณะแห่งธรรมเป็นอย่าง ๆ ”
     “ ขอถวายพระพร เกลือ เป็นของจะต้องรู้ด้วย ตา ใช่ไหม? ”
     “ ใช่ พระผู้เป็นเจ้า ”
     “ ขอมหาบพิตรจงจำคำนี้ไว้ให้ดีนะ ”
     “ ข้าแต่พระผู้เป็นเจ้า ถ้าอย่างนั้น เกลือ เป็นของรู้ด้วย ลิ้น อย่างนั้นหรือ ? ”
     “ อย่างนั้น มหาบพิตร ”
     “ ถ้าบุคคลรู้จักเกลือทั้งหมดด้วยลิ้น เหตุไฉนจึงบรรทุกเกลือมาด้วยเกวียน ควรบรรทุกมาเฉพาะความเค็มเท่านั้นไม่ใช่หรือ ? ”
     “ ไม่อาจบรรทุกมาแต่ความเค็มเท่านั้นได้ เพราะว่าของเหล่านี้เป็นของรวมกัน ส่วนความเค็มบุคคลอาจชั่งได้ด้วยตาชั่งหรือไม่มหาบพิตร? ”
     “ อาจชั่งได้ พระผู้เป็นเจ้า ”
     “ มหาบพิตร จงจำคำนี้ไว้ให้ดีว่า บุคคลอาจชั่งความเค็มได้ด้วยตาชั่ง”
     “ ข้าแต่พระผู้เป็นเจ้า พระผู้เป็นเจ้าว่าบุคคลไม่อาจชั่งความเค็มได้ด้วยตาชั่งอย่างนั้นหรือ? ”
     “ อย่างนั้น มหาบพิตร ”
     “ ถูกต้องดีแล้ว พระนาคเสน ”




อธิบาย
   วิญญาณทั้ง ๕ ได้แก่ จักขุวิญญาณ โสตวิญญาณ ฆานวิญญาณ ชิวหาวิญญาณ กายวิญญาณ คือ ความรู้สึกทางตา หู จมูก ลิ้น กาย จะต้องมี มโนวิญญาณ คือ ความรู้สึกทางใจ เข้าร่วมด้วย จึงจะสำเร็จประโยชน์ในการเห็น การฟัง การดม การลิ้นรส และการสัมผัส เป็นต้น

   เมื่อวิญญาณทั้ง ๕ อย่างใดอย่างหนึ่งเกิดขึ้นก่อน เช่น จักขุวิญญาณ เกิดขึ้นในที่ใด มโนวิญญาณ ก็เกิดในที่นั้น เพราะอาศัย จักขุ กับ รูป ธรรมทั้งหลายมี ผัสสะ เวทนา สัญญา เจตนา วิญญาณ วิตก วิจาร มนสิการ ได้เกิดขึ้นและเกี่ยวข้องกัน แต่มีลักษณะต่างกัน ดังนี้

   ผัสสะ มีลักษณะ กระทบกัน เช่น จักขุ กับ รูป เรียกว่า จักขุวิญญาณ เป็นต้น

   เวทนา มีลักษณะ เสวยอารมณ์ คือทำให้รู้สึกมีความสุข มีความทุกข์ หรือ รู้สึกเฉย ๆ เป็นต้น สัญญา มีลักษณะ จำ เช่นเมื่อตาเห็นรูปก็จำได้ว่า มีสีสันวรรณะเป็นประการใด

   เจตนา มีลักษณะ จงใจ หรือ ประชุมแห่งการตกแต่ง หมายถึงมุ่งกระทำความดีหรือความชั่วด้วยความจงใจ

   วิญญาณ อันนี้ไม่ใช่วิญญาณที่มาถือกำเนิดในครรภ์ แต่ในที่นี้ท่านหมายถึง รู้ ในฎีกามิลินท์ท่านหมายถึง ประสาท เหมือนกัน

   วิตก มีลักษณะ ประกบแน่น หมายถึงการที่จิตตรึกอารมณ์

   วิจาร มีลักษณะ ลูบคลำไปตามวิตก คือจิตเคล้าอารมณ์ หรือจิตตรอง หรือพิจารณาอารมณ์ที่ตรึกนั้น

   วิตก กับ วิจาร ท่านอธิบายมีความหมายคล้ายกัน คือ วิตก เหมือนกับคนเคาะระฆัง เมื่อมีเสียงดังกังวานครวญครางขึ้นท่านเรียกว่า วิจาร ได้แก่อารมณ์คิดพิจารณานั้นเอง

   มนสิการ มีลักษณะ นึก ในข้อนี้ท่านไม่ได้ยกอุปมา เพราะได้เคยอุปมาให้พระเจ้ามิลินท์ได้ทราบไว้แล้ว

   รวมความว่า การที่จะเห็นรูป ฟังเสียง ดมกลิ่น ลิ้มรส สัมผัสได้นั้น ไม่ใช่ อัพภันตรชีพ ( สิ่งที่เป็นอยู่ในภายในกายนี้) เป็น “ เวทคู ” คือเป็นผู้รับรู้ แต่การที่จะมีความรู้สึกได้เพราะอาศัย วิญญาณ ต่างหาก และวิญญาณทั้ง ๕ นี้ย่อมไหลไปสู่ มโนวิญญาณ เหมือนกับน้ำไหลไปสู่ที่ลุ่ม ฉะนั้น
   แต่ธรรมทั้งหลายที่เกิดขึ้นด้วยกัน อันมี ผัสสะ เป็นต้นนั้น ท่านไม่สามารถจะแยกออกมาได้ว่า อันนี้เป็นผัสสะ อันนี้เป็นเวทนาหรือ อันนี้เป็นสัญญา เปรียบเหมือนเครื่องแกงที่ผสมกันหมดแล้ว รสชาติของมันปรากฏอยู่ตามลักษณะของมัน แต่จะแยกออกมาไม่ได้

   คำเปรียบเทียบของพระนาคเสนเรื่องนี้เหมาะสมมาก คือเมื่อเครื่องแกงผสมเป็นน้ำแกงแล้ว เมื่อเราตักออกมาช้อนหนึ่งชิมดูย่อมมีรสเครื่องแกงทุกอย่างผสมอยู่ แต่จะแยกออกมาหาได้ไม่
   แต่เราพอบอกได้ว่า ความเผ็ดเป็นรสของพริก ความเค็มเป็นรสของเกลือ ความเปรี้ยวเป็นรสของน้ำส้มหรือมะนาว และความหวานเป็นรสของน้ำตาล เป็นต้น

   อนึ่ง เหมือนกับการบรรทุกเกลือ แต่จะไม่บรรทุกความเค็มมาด้วย หรือจะชั่งเฉพาะเกลือ แต่ไม่ชั่งความเค็มด้วยนั้นไม่สามารถจะกระทำได้ เพราะของเหล่านี้เป็นของรวมกัน ฉันใด
   ธรรมทั้งหลายอันมี ผัสสะ เป็นต้น ได้ปรากฏชัดตามลักษณะของตน แต่จะแยกออกมาแต่ละอย่าง ๆ มิได้เช่นกัน ฉันนั้น




ที่มา : http://www.geocities.com/SouthBeach/Terrace/4587/milindl.htm

             เนื้อความพระไตรปิฎก เล่มที่ ๑๔  บรรทัดที่ ๒๓๒๔ - ๒๔๔๔.  หน้าที่  ๙๙ - ๑๐๓.
 http://www.84000.org/tipitaka/attha/v.php?B=14&A=2324&Z=2444&pagebreak=0
             ศึกษาอรรถกถานี้ ได้ที่ :-
http://www.84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=14&i=153
             ศึกษาพระไตรปิฏกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย ได้ที่ :-
[153-165] http://www.84000.org/tipitaka/pitaka_item/pali.php?B=14&A=153&Z=165
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๔
http://www.84000.org/tipitaka/read/?สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่_๑๔
http://www.84000.org/tipitaka/read/?index_14

   - คือ..ทำไว้ในใจโดย พรหมวิหาร ๔ ทาน เข้าถึงศีล ได้แก่
ก. เมตตา ให้ทำไว้ในใจความรู้สึกเหล่าใดอันเป็นกุศลดีงามที่มีต่อเขาประดุจบุคคลอันเป็นที่รัก ที่เคารพ ที่ปารถนาดี มีความเอ็นดู ปรานี ของเรา (กุศล แปลว่า ความฉลาด) มีกุศลมากก็ฉลาดมาก ฉลาดในการปล่อยวางและปลงใจ มีความน้อมไปในการสละคืนอกุศลธรรม มีอกุศลวิตกเป็นต้น น้อมไปในการสละให้ ให้เกียรติ เคารพ ให้กุศลจิต กุศลกรรม กุศลธรรมอันงาม แก่เขา ไม่ตั้งอยู่ในอกุศลธรรมอันเบียดเบียนเขาแม้ กายก็ดี วาจาก็ดี ใจก็ดี ด้วยความเอ็นดูปรานีเสมอด้วยตน
[ตั้งในความสงบ อิ่มเอม สุข ด้วยความเอ็นดู ปรานี ปารถนาดี แทรกไปทั่วทุกอณูธาตุประดุจอากาศที่มีแทรกอยู่ในทุกธาตุไม่เลือกที่รักมักที่ชัง อยู่ในความไม่ยินดี ยินร้ายต่อสิ่งใด บุคคลใดทั้งสิ้น (หากถึงขณิกสมาธิก็ได้กุศลจิตและได้ศีลบริสุทธิ์ ขณิกสมาธิ ขณิกปิตินี้แหละนำมาซึ่งศีลอันเป็นกุศล, หากถึงอุปจาระสมาธิได้เมตตาที่ตั้งมั่นอันสงบใจจากกิเลสนิวรณ์ อันมีเมตตาเป็นฐาน ไม่มีทั้งที่รัก ที่ชัง มีแต่ความเอ็นดูปรานี ปารถนาดีแผ่ไปให้ทั่ว ไม่ลำเอียงเลือกที่รักมักที่ชัง มีความเสมอกันหมด, หากถึงอัปปนาสมาธิได้เมตตาฌาณสละคืนอกุศลทั้งปวง ตั้งอยู่ในความปารถนาดีไปทั่ว ๓ โลก ไม่ลำเอียง ไม่มีรัก ไม่มีเกลียด มีสุภวิโมกข์เป็นผล)]
ข. กรุณา ให้ทำไว้ในใจถึงความมีจิตสงเคราะห์ ตั้งมั่นในใจส่าเราจักเป็นผู้อนุเคราะห์แบ่งปัน เอื้อเฟื้อต่อสิ่งทั้งปวง น้อมไปในกุศลกรรมทาง กาย วาจา ใจ อันเป็นไปเพื่อความอันสละให้
[ตั้งจิตไว้ไม่ยึดด้วยกาย ละความยินดีด้วยกายแผ่ไปประดุจอากาศที่ว่างอันกว้างไม่มีสิ้นสุดแผ่คลุมไปไม่มีประมาณประดุจดั่งอากาศที่ว่างกว้างไปทั่วไม่มีประมาณนั้น หรืออุบายที่หมายเอาว่าอากาศเป็นที่ว่างซึ่งมีอยู่ในทุกที่ มีแทรกในทุกธาตุ มีที่ว่างอยู่ทั่วเป็นอันมากไม่มีประมาณ หากเทียบดูแล้วอากาศธาตุกับธาตุทั้งปวงทั่วทั้งโลกทั้งจักวาลนี้ จะมีอากาศเป็นที่สุด เป็นที่ว่างกว้างไปมีเป็นอันมากหาประมาณไม่ได้  เอาจิตจับที่ความว่างประดุจอากาศธาตุอันเป็นที่ว่างมีมากไม่มีประมาณนั้น(หากถึงขณิกสมาธิได้กุศลทานบริสุทธิ์, หากถึงอุปจาระสมาธิได้จิตที่สงเคราะห์สละให้แผ่ไปไม่มีประมาณปราศจากนิวรณ์น้อมไปในการไม่ตั้งอยู่จำเพาะกาย, หากได้อัปปนาสมาธิทำให้จิตสงัดจากกามถึงความไม่ตั้งอยู่ด้วยกาย ไม่ยินดีด้วยความสำคัญมั่นหมายของใจไว้ที่กาย เข้าในอรูปฌาณ อันมีอากาศเป็นที่ตั้งได้)]
ค. มุทิตา ให้ทำไว้ในใจถึงความยินดี เป็นสุขไปกับเขาเมื่อเขาพ้นจากทุกข์ประสบสุข คงไว้ซึ่งกุศลดีงามและสิ่งอันเป็นที่รักที่มีค่าแก่ของเขา เหมือนบุลคลที่เรารักให้ความสำคัญใจคงไว้ซึ่งความสุขของเขาฉันนั้น หรืออุบายว่าความอิ่มเอมเป็นสุขนี้มีอยู่ที่ใจ จะสุขได้ก็ด้วยใจนี้แหละ แลเวทำใจไว้ตั้งอยู่ที่ใจ จับสุขที่ใจนั้น [ทำไว้ในใจตั้งมั่นจับอยู่ที่วิญญาณอันตั้งอยู่แต่ความอิ่มเอมสุขยินดีอันปราศจากอกุศลธรรมความอิสสาริษยาทั้งปวงต่อเขาทั้งหลาย (หากได้ขณิกสมาธิกขาดจากความอิสสาริษยาในขณะนั้นมีจิตอันยินดีประกอบไปด้วยสุขแห่งกุศล,  หากได้อุปจาระสมาธิมีความอิ่มใจเป็นสุขด้วยกุศลปราศจากนิวรณ์ มีจิตน้อมจับจำเพาะจิตอันอิ่มเอมสุขแผ่ไปให้เขา(บ้างเกิดนิมิตเห็นจิตมีใจน้อมยึดที่จิตที่ผ่องใสนั้นเป็นอารมณ์), หากได้อัปปนาสมาธิ ย่อมเห็นว่าสุขนี้เกิดขึ้นที่ใจ จิตตั้งอยู่ที่ใจไม่เนื่องด้วยกาย ถึงวิญญานัญจายตนะ มีวิญญาณเป็นอารมณ์อันเป็นสุขที่มากไม่มีประมาณอยู่จับอยู่วิญญาณ)]
ง. อุเบกขา ให้ทำใจไว้ว่า เราตั้งอยู่ด้วยความกุศลอันปารถนาดี มีความทำในการสงเคราะห์ ยินดีที่เขาเป็นสุขแล้ว เขาจะทำอย่างไรต่อไปก็อยู่ที่กรรมของเขา เรามีกรรมเป็นของๆตน มีกรรมเป็นผล เป็นืี่ติดตามอาศัย ไม่ว่าเขาหรือเราจะสุขหรือทุกข์ต่างอยู่ที่กรรมในปัจจุบันและวิบากกรรมอันสะสมมา ติดข้องใจสิ่งไรๆไปก็ไม่เกิดประโยชน์สุขอันใดนอกจากทุกข์ หรืออุบายว่าจะสุขจะทุกข์ก็เนื่องอยู่ด้วยใจ รู้ ได้ด้วยวิญญาณ ความเนื่องอยู่ด้วยใจย่อมเป็นทุกข์ ตั้งมั่นในความสละคืนสังขารธรรมทั้งปวง(ขันธ์ ๕, ธาตุ ๖) วางจิตไว้ปลงจิตให้ไม่ยึดไม่จับเอาสิ่งใดอีก หรืออุบายว่าด้วยวิชาธาตุคืออากาศ(ความว่าง) มีมากในใจ ความไม่มีสุขไม่มีทุกข์ไม่มีความยินดียินร้ายคือความว่างที่มีอยู่ในใจ ตั้งมั่นว่าใจนี้ประดุจเป็นอากาศที่ว่างไม่มีความยินดียินร้ายแผ่ไปทั่วไม่มีประมาณ [ทำไว้ในใจตั้งอยู่ด้วยความไม่ยึดจับเอาสิ่งใดๆเลยทั้งสิ้น (หากได้ขณิกสมาธิ ย่อมได้ความสงบใจอันตั้งอยู่ด้วยกุศล มีวูบหรึ่งเกอดขึ้นด้วยขณิกปิติที่อิ่มใจด้วยความสงบนั้น มีความผ่องใสเบาๆ จิตจับที่ลมหายใจเอง ลมหายใจละเอียดขึ้นไม่สุขไม่ทุกข์อีก, หากได้อุปจาระสมาธิจะมีจิตอันปราศจากนิวรณ์ไม่ยึดจับเอาสิ่งใดทั้งสิ้น มีแต่ใจที่เสพย์ว่างอยู่ด้วยกุศลแผ่ไปทั่วไม่ว่าจะมีสิ่งใดเกิดขึ้นมักก็สักแต่รู้ไม่ยึดไม่เสพย์เกิดความเป็นผู้แลอยู่ได้ ไม่ยึดเอากายหรือสิ่งที่จิตรู้อีก, หากได้อัปปนาสมาธิเข้าถึงอากิญจัญญายตนะ ไม่มีกาย ไม่มีใจ มีแต่ความว่าง ความไม่ยึด ไม่ตั้งเอาสิ่งไรๆทั้งสิ้น]

---

  - คือ..ทำไว้ในใจโดย เริ่มจากเห็นเป็นปฏิกูลสัญญาของน่าเกลียดเน่าเหม็น จนม้างกายออกทีละชิ้นๆ ทีละอาการถอดออกมาเริ่มจาก ผม ขน เล็บ ฟัน หนัง ลอกออกมาจนไม่เหลือกระดูก จนไม่เห็นมีตัวตนบุคคลใดเราหรือเขาในนั้น ในนั้นไม่มีตัวตนบุคคลใดที่เป็นเราเป็นเขา ก็สักแต่ว่าอาการหนึ่งๆอวัยวะอันเน่าเหม็นทั้งปวงเกากุมกันขึ้นเป็นกลุ่มก้อนเท่านั้น เป็นแค่ก้อนธาตุ ดิน น้ำ ลม ไฟ อากาศที่มีแทรกทั่วในกลุ่มธาตุที่เกาะกุมกันนั้น ไม่มีตัวตนบุคคลใดของใครทั้งสิ้น ไม่ใช่เขาไม่ใช่เรา ไม่มีเขาไม่มีเรา ไม่ใช่ของเขาไม่ใช่ของเรา สักแต่ว่าอวัยวะทั้ง ๓๒ ประการ อันเป็นธาตุ ๕ เหล่านั้นเกาะกุมกันเกิดขึ้น อาศัยวิญญาณะาตุเข้าไปครอง ให้ธาตุเหล่านั้นมีใจครองเท่านั้น ไม่มีสิ่งใดเลยนอกจากธาตุ อันมีความเสื่อมเป็นธรรมดาไม่เที่ยงแท้ยั่งยืน ไม่มีตัวตนบุคลใดเป็นเราหรือเขาในนั้นทั้งสิ้น ควรไหมหนอจะติดใจปารถนาเอาในสิ่งที่ไม่ใช่เขาไม่ใช่เรา ไม่เที่ยง ไม่มีตัวตน ย่อมหาประโยชน์สุขใดๆไม่ได้นอกจากทุกข์ เป็นแต่ที่ประชุมทุกข์เท่านั้น

การม้างกายดูได้จากที่พระนาคเสนถามตอบปัญหากับพระเจ้ามิลินตาม Link นี้
http://www.dharma-gateway.com/dhamma/dhamma-25-01.htm

---

 



---ออนไลน์ ในรูปแบบใหม่ล่าสุดจาก ปอยเปต --- รีสอร์ท ได้ที่นี่ royal1688

    - วันนี้..เราไม่ได้นอนแล้วทำสมาธิ เมื่อช่วงประมาณ 15.30 น. ทำสมาธิเข้าสมาธิมีลมหายใจละเอียดขึ้น ขาที่ปวดบวมอักเสบอยู่ก็ไม่ปวดขาอีก ไม่เป็นตะคริวด้วย นั่งอยู่จนถึงประมาณ 16.41 - 17.00 น. ขณะหนึ่งก็มีอาการปวดขาบ้างอยู่ "แต่เราก็ระลึกคำสอนหลวงปู่บุญกู้ว่า..ที่เราเจ็บปวดขานี้ นั่นเพราะลมหายใจยังหยาบอยู่ ถ้าลมหายใจเราละเอียดเมื่อไหร่ เวทนาทางกายก็จะดับไปไม่ปวดขาอีก" และ "อาศัยระลึกถึงคำสอนของหลวงพาอเสถียรที่ท่านกรุณาสอนเราว่า กำหนดนิมิตเพ่งดูด้วย "ธาตุ ๖" กายเรานี้มันแค่ดิน น้ำ ลม ไฟ อากาศ แต่อาศัยใจเข้าไปยึดครองในธาตุเหล่านั้นให้รู้สึกเจ็บ ปวด สุขกาย สบายกายได้ ทั้งๆที่กายนี้มันรู้สึกเองไม่เป็นถ้าไม่มีจิตเข้าไปยึดครอง ดังนั้นแลเราจักถอนจิตที่ยึดครองกายนี้ไปเสียมันสักเป็นแต่แค่กองธาตุ ๕ ไม่มีชีวิตจิตใจเท่านั้น หาประโยชน์ใดๆไม่ได้ (ซึ่งอาการปวดจริงๆมันดับไปนานแล้วแต่อาศัยจิตเข้าไปยึดสัญญาเวทนาจึงเกิดขึ้นไม่หยุด แม้เวทนานี้ก็เพียงสมมติมีขึ้นโดยสัญญาเท่านั้นไม่ควรเอามายึดมั่นถือมั่นว่าเป็นเราสักแต่ว่ารู้ก็แค่นั้น)"
    - ก็เมื่อทรงอารมณ์อยู่นี้ ก็มีนั่งปวดฉี่และปวดขาก็ดับทุกขเวทนาด้วยประการอย่างนี้จนนิ่งดีแล้ว จิตมันไปจับเอากสินบ้าง เอากสินแสงเป็นอารมณ์(รู้โดยตนเองว่าเราเจตนาจะกำหนดกรรมฐานกองกสินเอง ไม่ใช่มันขึ้นมาเองไม่) จากแสงมีทองเหมือนแสงของดวงจันทร์หรือดวงอาทิตย์กลายเหลือเป็นวงแสงใสขาวสว่างในเบื้องหน้าวูบนึงไม่นานก็ดับไป จึงได้กำหนดเอาแสงนั้นใหม่อีก สักพักจิตมันจดจ่อได้สักนิดมันก็อยากจะเห็นพระพุทธเจ้า ก็กำหนดนิมิตสมมติเอาอีกว่าจะไปนิพพาน ก็เกิดทำให้อาการทั้งกายนี้อัดพุ่งขึ้นทำให้กายรู้สึกหนักทั้งๆที่จิตเบาเหมือนจะออกจากร่าง สักพักมันก็ปรุงแต่งเองอีกนั่นแหละว่าเห้นพระพุทธเจ้า เห็นเป็นกายเนื้อ อยู่ในปราสาทในนั่นเป็นที่โล่งเหมือนในถ้ำ แต่ถ้ำนั้นก็เป็นแก้วเหมือนกับถ้ำน้ำแข็ง ก็เป็นภาพไปตามที่จิตจะอุปโลคขึ้นมานั่นแหละ เห็นพระพุทธเจ้างดงามตระหง่านยิ้มให้อยู่ มีจีวรสีขาวสะอาดเป็นประกายมีเพชรระยิบระยับ มีมงกุฏิเพชรพลอยสีขาวเหมือนทองคำขาว แก้วมนีรัดทั้งที่พระเกศาที่ทำเป็นกระจุกพุ่มบนพระเศียร และ แขนตอนบน มีสร้อยสังวาลย์สวยงามมาก หน้าตาเหมือนคนไทยแต่งดงามหมดจรดหาที่เปรียบไม่ได้ ดูมีพระบารมี พระกรุณาธิคุณมาก นี่น่ะถ้าไม่มีสติรู้ว่าตนเองกำหนดนิมิตคิดสมมติเอาเองนะ เราคงหลงไปแล้วว่าตนเองมีอภิญญามีมโนมยิทธิ พอนึกถึงก็ขำตัวเองมาก..

---

    - แต่ก็รู้ตัวเองอยู่เสมอมีสติอยู่น้อมพิจารณาทบทวนอยู่เป็นเบื้องหน้าว่า..ที่เราเห็นนิมิตอย่างนี้เพราะเราเองนั้นแหละที่ปรุงแต่งกำหนดนิมิตมาอย่างนี้ๆอยู่ ที่ทำนี้เพียงเพื่อจะระลึกถึงเป็นพุทธานุสสติ เพื่อระลึกถึงคุณของพระพุทธเจ้าเป็นอารมณ์ ระลึกถึงคุณว่าพระพุทธเจ้าดับสิ้นเชิงกิเลสอย่างนั้นก็คงจะมีพระวรกายและพระพักตร์อย่างนี้ๆ พระตถาคตเจ้าประกอบด้วยพระเมตตา พระกรุณา ประกอบด้วยวิชชาและจรณะ มีวิโมกข์ ๘ แจ่มแจ้งโลกเหล่าใด ก็ย่อมมีอิริยาบถ กิริยาท่าทาง ปฏิปทา งดงามอย่างนี้ๆ พระองค์ทรงถึงพร้อมด้วยบารมี ๓๐ ทัศน์จนเต็มอิ่มบริบูรณ์จนสุดแล้วเป็นครูผู้สอนเทวดาและมนุษย์ทั้งหลายให้เลื่อมใสเห็นทางพ้นทุกข์ พระองค์ย่อมมีเครื่องทรงพระวรกาย น้ำเสียงที่นุ่ม อบอุ่น เมตตา กรุณา มีกำลังประดุจราชสีห์ กึงก้องมีพลังแต่นุ่มนวลอย่างนี้ๆ เพื่อให้ตนถึงคุณแห่งความเป็น ผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน ไม่ให้มีอกุศลธรรมเข้ามาแทรกเป็นเจตนาหลัก

---

    - ทีนี้เมื่อรู้ว่าตนเองกำหนดนิมิตเองได้เสมือนจริงขนาดนั้นแล้วมีกำลังทั้งย่อขยาย ดูได้ทุกมุมขนาดนั้นแล้ว ต่อมาก็เลยลองกำหนดนิมิตใหม่ขึ้นมาเป็นหญิงสาวสวยแล้วมาม้างกายดูบ้าง แต่จิตมันก็คงรูปนิมิตนั้นไม่นานก็ผละออกเสียแล้ว เราเลยกำหนดเป็นธาตุ ๖ ขึ้นมาพิจารณา จากนั้นก้อลองระลึกเอาว่า อวัยวะส่วนนี้เป็นธาตุนี้แล้วกองออกไว้ อวัยวะนี้ๆเป็นธาตุนี้แล้วกองออกไว้ จนเหลือแต่ดวงจิตที่เป็นสีทองสว่างไสวเป็นประกายได้สักพัก
    - จากนั้นเราก็หมายจะออกจากสมาธิ จึงได้กำหนดจิตแผ่เมตตาไปแบบไม่มีประมาณ แผ่ไปด้วยความสงบใจจากกิเลสอันดีแล้ว
๑. โดยตั้งระลึกเอาประกายสีทองนั้นแหละเป็นกำลังพรหมวิหาร ๔ ของเราที่แผ่ไปทั่ว เริ่มจากพ่อ แม่ บุพการี ลูก เมีย ญาติ พี่ น้อง มิตรสหาย บุคลคนที่เราเคยผูกเวรพยาบาทกัน เจ้ากรรมนายเวรทั้งหลาย เมื่อเราแผ่ให้บุคคลอันเป็นที่รักของเราฉันใด เราก็จับเอาจิตนั้นแผ่ไปให้เขาอย่างนั้น จากนั้นก็ไปคนที่รู้จัก แผ่ไปยังคนไม่รู้จัก แผ่ออกไปทั่วโลก แล้วจิตมันก็มาหวนย้อนเอาธาตุ ๖ แล้วแผ่ไปทั่ว ๓ โลก โดยกำหนดว่า ขอให้ทิ่งสิ่งทุกอย่างทั้วหมื่นโลกธาตุนี้ ทั่วใน ๓ โลกนี้ ไม่ว่าจะโลกมนุษย์ สัตว์ทั้งปวง มาร สัมภเวสี นรกภูมิ พระยายมราช เทวดา ท้าวจตุโลกบาลทั้ง ๔ ยักษ์ คนธรรม์ นาค ครุฑ ไปถึงพรหม ไม่ว่าจะดำรงขันธ์อยู่ด้วย ธาตุดินก็ดี ธาตุน้ำก็ดี ธาตุไฟก็ดี อากาศธาตุก็ดี วิญญาณธาตุก็ดี จะอยู่โดยธาตุใดธาตุหนึ่งหรือหลายธาตุรวมกันก็ดี มีจำเพาะวิญญาณธาตุ-เฉพาะจิตอยู่ก็ดี ขอให้เขาทั้งหลายเหล่านั้นจงเป็นผู้มีสุข ปราศจากกิเลสทุกข์เครื่องเร่าร้อนเศร้าหมองกายใจ จงเป็นผู้ไม่ผูกเวรและไม่มีเวรภัยใดๆมาเบียดเบียน จงเป็นผู้ไม่พยายาทและไม่มีภัยพยาบาทใดๆมาเบียดเบียน จงเป็นผู้ปราศจากทุกขฺ โศก โรคภัย ทั้งปวง เป็นผู้มีกาย วาจา ใจ อยู่โดยกุศลปล่อยวางกิเลส โลภะ โทสะ โมหะซึ่งกันและกันปราศจากความเร่าร้อนกายใจ รักษาตนให้รอดพ้นจากทุกข์ภายทั้งสิ้นเทอญ
(อาการนี้แผ่ไปด้วยกุศลจิตดับอกุศลจิตได้แล้วสงบจากกิเลสทั้งปวงแล้ว แผ่ไปด้วยธาตุดังนี้ไม่มีประมาณมันแผ่ไปได้ทั่วถึงทั้งหมดไม่จำกัดกาลจำกัดจำเพาะขันธ์ ไม่มีผู้ใดที่ใดก็รับได้หมด หากเหมือนกำลังที่แผ่ไปแล้วเหมือนจิตเราเหนื่อยหรือ ระลึกถึงได้ไม่นาน ไม่มีกำลัง เราได้น้อมระลึกถึงเอาว่าพระตถาคตที่เป็นแสดงประดุจดวงอาทิตย์สีทองนั้นประทับผู้บนเหนือจิต{ในสมาธิมันจะเห็นเป็นสภาวะเราอยู่กลางรู้เห็นนิมิตของเรานั่นแหละ} แผ่นำทางเราออกไปแบบไม่มีประมาณกว้างไกลไปได้ทั่วทั้ง ๓ โลก ทั่วจักรวาลไม่มีสิ้นสุด ไม่มีประมาณ)
๒. จากนั้นเราก็เอาจิตอันประกอบด้วยความมีใจช่วยเหลือ สงเคราะห์แบ่งปันเอาบารมีทั้งปวงที่เป็นเป็นกรุณา แผ่ไปทั่วไม่มีประมาณทั่ว ๓ โลก ทั้งบุคคลที่รัก ที่ชัง ที่เกลียด เจ้ากรรมนายเวร ที่รู้จัก ไม่รู้จัก เทวดา มาร พรหมทั้งปวง แผ่ไปจนถึงทั่วจักรวาล ตั้งเอาแค่ความที่ไม่ยึดเอาธาตุทั้งปวงนี้ เหมือนประดุจตนอยู่ในอวกาสอันมืดกว้าง ว่างไปทั่วไม่มีประมาณ ที่มีสิ่งมีชีวิตหรือสามโลกนี้อยู่เป็นต้นไปทั่วให้เขาจงเป็นผู้ไม่มีทุกข์ ถึงซึ่งความสุขทั้งปวง
(อาการนี้เมื่อทำไปแล้วเหมือนจิตเรามีกำลังมากเหมือนจิตอยู่เหนือกายมีกำลังแผ่ไปทั่วทั้งจักรวาลได้ พอเมื่อกำลังไม่พอก็น้อมกำหนดเอาพระบารมีของพระตถาคตนั้นแผ่นำทางเราไป จิตอยู่ที่การแผ่ไปโดยไม่จำเพาะเจาะจงที่กายอีก)
๓. จากนั้นก็แผ่เอาความอิ่มเอมใจเป็นสุข สงบร่มในการสละให้ไปดีแล้วนั้น ที่มีอยู่ที่ใจเรานี้แผ่ไปทั่วจักรวาลไม่มีประมาณให้ได้รับสุขด้วยกุศลนี้ไปทั่ว ให้เขาได้คงไว้ซึ่งสมบัติ บุคคล สิงของทุกสิ่งอันเป็นที่รักที่หวงแหนยิ่งอยู่ไว้ไม่สูญสลายไป ยังจิตอันยินดีเป็นสุขของสรพพสิ่งทั้งหลายย่อมเป็นสุขประดุจเหมือนกันฉะนี้ น้อมรำลึกถึงจิตอันเป็นสุขที่มีอยู่แก่สรรพสิ่งทั้งปวงล้วนอาศัยเนื่องด้วยวิญญาณ สุขนี้อยู่ที่วิญญาณธาตุ อยู่ที่จิต ก็จับเอาจิตอันเป็นสุขนั้นเป็นอารมณ์แผ่ไปไม่จำเพาะเจาะจงอยู่ที่กาย
(อาการที่ทำแล้วจิตอิ่มเอมแต่นิ่งสงบดีมากด้วยสุขแห่งจิตนั้น จิตมันไม่ยึดกายอีก ความปวดฉี่ ปวดเมื่อยกายมันหายไปแล้ว)
๔. จากนั้นเราก็แผ่เอาความวางใจไว้กลางๆโดยเห้นว่าทุกสิ่นทุกอย่างล้วนเกิดแต่กรรม มีกรรมเป็นผู้ให้ผล ติดตาม และอาศัย ไม่ว่าบุญหรือบาป กรรมดีหรือกรรมชั่วก็ตามเราไปให้พบเจอผลจากกรรมนั้น ก็ปลงใจไว้กลางๆเสีย แล้วตั้งเอาความไม่เพ่งโทษต่อกันและกัน ความไม่ยินดี-ยินร้ายต่อกัน ความว่างหรือความสงบใจจากกิเลส ความละวางความไม่มีโลภะ โทสะ โมหะ ความไม่หลงอยู่ไม่ปิดกั้นด้วยกิเลส ไม่ตั้งเอาทั้งสุขหรือทุกข์จากสิ่งไรๆมาเป้นอารมณ์ แผ่ออกไปทั่ว ด้วยสภาวะที่จิตไม่ยึดเอาสิ่งไรๆทั้งสิ้น ไปทั่วจักรวาล ด้วยหมายว่าจะยึดกายก็ทุกข์ ยึดอิริยาบถรูปลักษณ์ใดแห่งกายย่อมทุกข์ จิตเรานี้แม้เป็นสุขก็จริงอยู่ แต่ทุกข์ก็ที่จิตอันนี้แหละ ยึดจิตก็ทุกข์ ดังนั้นแล้ว ขันธ์ ๕ ทั้งปวงล้วนเป้นทุกข์ เราก็ไๆม่ยึดจับเอาสิ่งใดเลยทั้งสิ้นแม้สิ่งที่จิตรู้ ตั้งอยู่โดยความสงบว่างอันไม่ยึดเอาขั้นธ์ทั้งปวงแม้อันใดอันหนึ่งเป็นอารมณ์แผ่ไปทั้วทั้งจักรวาลให้ถึงกันให้เขาทั้งหลายยังความไม่ยินดียินร้าย ไม่ถือ ไม่เพ่งโทษซึ่งกันและกันด้วยจิตอันมีประมาณเช่นนี้โดยทั่วกัน
(ทำอย่างนี้ แม้ความฟุ้งก็ไม่มี จิตไม่ยึดเอาอะไรแม้ขันธ์ ๕ ของตน มันแผ่ออกไปเหมือนจิตหรือกายนี้ก็ตามถ้ายังรู้สึกกายอยู่เหมือนมันจะใหญ่กว้างไกลมีกำลังอันไม่ยินดียินร้ายต่อกันแผ่ไปไม่มีประมาณ)

---

    ต่อมา เวลา 20.00 น. เข้างานกะดึก ถึง 8.00 น. ได้มีช่วงเวลาพักในตอน 22.00 น. ของวันที่ 14 สิงหาคม 2558 ถึง เวลา 3.00 น. ของวันที่ 15 สิงหาคม 2558 ช่วงเวลาประมาณ 22.30 น. - 00.15 น. พอได้นอนพักบ้างเล็กน้อย แล้วตื่นขั้นมา เนื่องจากมีเสียงรบกวนให้นอนไม่หลับ จึงพยายามนอนให้หลับ แต่ก็ไม่หลับจึงนอนทำสมาธิไปเรื่อยๆแต่ก็ยังไม่หลับ
    จนลุกขึ้นมานั่งสมาธิเวลาโดยประมาณ 1.53 น. ของวันที่ 15 สิงหาคม 2558 ก็ตั้งใจเอาว่าจะนั่งทำสมาธินี้แหละถ้าจะหลับก็นั่งหลับไปเลย แต่กลับไม่หลับ มันเข้าสมาธิได้ กายเบา ไม่มีโงนเงนโยกเยกอะไร นั่งแช่อยู่ โดยก่อนที่จะเข้าสมาธินั้นมันมีความคิดใดๆอยู่ เราก็ปล่อยให้มันคิดตามไปเพราะคิดว่าจะนอนจึงไม่สนใจอะไรมากนัก แต่เพียงกำกับรู้ว่าตนทำสมาธิ ดูรู้ว่าตนคิด รู้ลมหายใจเข้าออกตั้งไว้มี่ปลายจมูก ดูลมไปอย่างนั้น ต่อมามันวูบเข้านิ่งแช่อยู่ในสภาวะว่าง พอรู้ตัวก็เกิดความคิดก็ปล่อยมันคิดไป ซึ่งในขณะทำสมาธิจิตมันจะคิดจะรู้สิ่งใดก็ปล่อยให้มันเป็นไปจนสุด แนบอารมณ์ไปกับมัน นิ่งแน่ใจคิดนั้น วูบนึงสักพักก็รู้ว่าตรกำลังคิดกำลังดูความคิดอยู่ด้วย สักพักมันเหมือนจิตมันเลิกจับความคิด มันเห็นแต่ความว่าง เหมือนตาเรานี้มองกายแต่ไม่มีกาย รู้ตัวว่าทำสมาธิแต่กลับไม่เห็นกายตน มันมีแต่ที่ว่าง และว่างเท่านั้น ไม่มีอะไรทั้งสิ้น สักพักเหมือนตัวที่ดูอารมณ์ว่างมันเบา มันอัดปะทุขึ้นแต่ไม่ใช่สุขที่อัดปะทุเหมือนที่เราเคยมาเพราะยังมีความคิดอยู่ทั้งหมดครบถ้วนและวิจารแต่รู้สึกมันอิ่มเอมดี ไม่ทรมานกายใจที่ไม่ได้นอน แต่กลับมีกำลังด้วยซ้ำ
    เมื่อนิ่งแช่อยู่อย่างนั้นนานพอควร..ก็เหมือนจิตจะออกจากร่างมันทรงอารมณ์นั่นอยู่ทำให้รับรู้ได้ว่ารูปร่างที่เราเห็นว่าว่างที่เป็นเคล้าโครงเหมือนเป้นร่างกายนี้มันหนักตรึงอยู่ แต่ไอ้ตัวที่เห็นความว่างคือตัวรู้นี้มันจะดันออก มันดันปะทุอัดแรงมากเหมือนกับตัวเราจะลอยขึ้น แต่เจ้าสภาพที่และเห็นว่าว่างนั้นมันกลับหนักจะกดลงหรือหลุดลงไปที่พื้นดิน นานพอควรแต่มันก็ไม่หลุดขาดจากกัน สักพักพอเข้าไปรู้อาการนี้อีกเริ่มมีความคิดมากขึ้นกว่าดิม แต่พยายามกดทรงอารมณ์นี้ไว้คือจับเอาอารมณ์นี้ไว้อยู่ พอสักพักไม่เกิด 30 วินาที ถึง 1 นาที มันก็หลุดวูบออกมาจากอาการนั้นก็เห็นความคิดตนเองอีก เราก็จำอาการนั้นไว้อยู่แล้วก็จับเอาแต่หลบตั้งไว้ที่ปลายจมูก ไปสักพักพอมันคิดก็ปล่อยจิตมันแนบความคิดไปแต่ในความคิดนั้นเราย่อมรู้เรื่องราวในนิมิตต่างๆที่เกิดขึ้นเสมอๆก็ปล่อยมันไป สักพักมันก็ดูความคิดอยู่แต่ไม่ร่วมคิดแล้วพอเรารู้สีักพักมันก็กลับมาการที่ดื่มที่เห็นแต่ความว่างอีก ทรงอยู่ได้สักพักก็หลุดอีกเป็นอย่างนี้อยู่ 2-4 ครั้งโดยประมาณจนถึง ตี 2.43 น. ของวันที่ 15 สิงหาคม 2558 ก็ลุกจากการทำสมาธิมาทำงานต่อ ซึ่งก็ยังคงมีกำลังกายใจอยู่ตามปกติ

 ซึ่งในขณะทำสมาธิจิตมันจะคิดจะรู้สิ่งใดก็ปล่อยให้มันเป็นไปจนสุด ตามมันไปแนบมันไป คิดก็รู้ว่าคิด มันเหนื่อยมันก็นิ่ง ไม่เสพย์ไปกับความคิด เมื่อไม่เสพย์มันก็แยกจากความคิด เห็นผัสสะกองความคิดอยู่เบื้องหน้าบ้าง ฝั่งขวาบ้าง ฝั่งซ้ายบ้าง แต่ไม่รวมในจิต พอสติมีกำลังมากก็ดูเอาว่ามันคิดใน รัก โลภ โกรธ หลง ดูความเป็นไปของมัน มันคิดก็ดูมันว่ามันคิด ดูมันเกิดด้วยมีเหตุให้ มันตั้งอยู่จนสุด มันดับไปเมื่อเหตุดับ กลับมาสมาธิ

    เมื่อวานนี้(วันที่ 17 สิงหาคม 2558)เราไปหา หลวงปู่บุญกู้ เรียนถามกรรมฐานกับท่าน เราอดนอนทำสมาธิ เป็นอันมาก หลวงปู่ท่านเลยเมตตาสอนมาดังนี้ว่า นั่นมันสุดโต่งไปแล้ว กายเรานี้เป็นศูนย์กลางของการบำเพ็ญ ศีล ทาน ภาวนา ไม่มีกายก็ทำไม่ได้ หากเราไม่ดูแลกายให้ดีแล้วร่างกายเกิดเป็นอะไรขึ้นมา เราน่ะยังทำงานอยู่ยังไม่ได้บวชยังต้องเลี้ยงดูลูกเมีย ต้องรู้แลกายให้ดี การภาวนานัั้นทำได้ทั้ง 4 อริยาบถ ยืน เดิน นั่ง นอน อิริยาบถใดก็ได้ไม่ใช่ห้ามนอนห้ามหลับ ไปถามครูบาอาจารย์องค์ไหน จะพระอาจารย์ใหญ่ก็ได้ ดูสิว่าจริงไหม
    ศิษย์เพียรอย่างนี้ไม่ใช่ว่าครูบาอาจารย์จะชอบ เพียรผิดแบบนี้เรียกว่าสุดโต่ง ถ้าเราน่ะบวชแล้วไม่ได้ทำงาน ไม่มีภาระ อันนี้น่ะทำได้ อย่างเราน่ะมันไม่ใช่ฐานะ ต้องดูแลรักษาร่างกายให้ดี ให้กายมีกำลังดี สมองก็ดี จิตใจก็ดี สบายแข็งแรงควรแก่งานไม่ใช่ทรมานตน ร่างกายย่ำแย่ สมองก็แย่ จิตใจก็แย่ แต่ก็ไม่ใช่ให้อ่อนเหลาะแหละเมามันในอบายมุข ก็ต้องมีศีล ทาน กำชับไว้ให้ดี ศีลเป็นฐานของทุกสิ่ง ทำให้มันดีงามจิตก็เป็นกุศล ทานนี้ทำให้อิ่มใจเต็มใจเป็นสุข (ซี่งหลวงปู่ท่านสอนว่าทานนี้ถ้าเรามีมากก็ให้มากได้ มีน้อยก็ให้น้อย ไม่มีก็ใช้กำลังกายช่วยเหลือและทำ ทานจะบริสุทธิ์ได้ก็ด้วยศีล) อันนี้จึงเป็นทางสายกลาง เรื่องอาหารการกิน ดูแลร่างกายสม่ำเสมอละสิ่งอันเป็นอบายให้ร่างกายทรุดโทรม เราน่ะทำเพื่อหวังผลมากไปอย่างนี้ไม่ได้ ให้ทำสะสมไปอย่าเพิ่งหวังผล ทำกายใจให้เป็นที่สบาย ทำเหตุุให้ดี คือ รักษากุศล ศีล ทาน ภาวนา ถ้าหากภาวนาอย่างเดียวแล้วบรรลุธรรมได้อย่างนี้ก็ไม่ต้องมีศีลมีทาน ไม่ต้องทำในกุศลสิ ภาวนาอย่างเดียวมันบรรลุไม่ได้หรอกมันต้องมี ศีล ทาน ด้วย ศีลก็เป็นกำลังส่วนหนึ่ง ทานก็เป็นกำลังส่วนหนึ่ง ภาวนาก็เป็นกำลังส่วนหนึ่งที่สมกันเมื่อเต็มแล้วก็ส่งผลให้บรรลุได้ เหตุเรายังไม่ทำเลยจะไปเอาผลซะแล้วอย่างนี้มันจะได้อย่างไร บารมีที่ต้องสะสมมี ๑๐ ทัศน์ ๓๐ ทัศน์ ต้องเพียรคือ เพียรเจริญปฏิบัติใน ศ๊ล ทาน ภาวนา สะสมไปเรื่อย ไม่ตึง ไม่หย่อน อยู่กลางๆ ไม่สุดโต่งส่วนใดส่วนหนึ่ง ทำเหตุให้มันดี ถ้าเหตุมันดีมันก็ได้เอง นี่เหตุไม่ทำแต่จะเอาผลแล้วมันไม่ใช่ฐานะ (โดยความหมายถึงทำเหตุให้ดีให้เต็ม คือ พละ ๕ เป็นอาหารของจิตที่ต้องสะสมให้ดีให้มากให้เต็มไม่เร่งร้อนแต่ทำไปเรื่อยๆให้ดี ศรัทธาพละนี้เกิดได้ด้วยปัญญา(ศรัทธา ๔) กำลังความเชื่อนี้เป็นเหตุใน ศีล และ ทาน วิริยะพละคือเพียร)
    พระพุทธเจ้าท่านก็ทรมานกายมาแล้ว จนทรงเห็นว่าไม่ใช่ทางพ้นทุกข์ ร่างกายทรุดโทรมผุพังไปก็ไม่สามารถทำให้ถึงที่สุดแห่งกองทุกข์ได้ก็จึงทรงยกเลิกเสีย แล้วมาดำเนินโดยทางสายกลาง

"หลวงปู่บุญกู้ อนุวัฑฒโน" ท่านได้กรุณาเทศนาสั่งสอนว่า.. "ความสุขทางโลกียะนี้ มันอาศัยสิ่งไม่เที่ยงมาเป็นสุขของมัน มันไม่เที่ยงแท้ยั่งยืน มันสุขแค่ชั่วคราวแล้วก็ดับไป อยู่ได้นานสุดก็แค่เพียงหมดลมหายใจ สุขนั้นก็ต้องดับไป ก็ต้องพรัดพรากจากสุขนั้นไป ไม่สามารถเอาติดตามไปด้วยได้ ส่วนสุขทางโลกียะนี้มันอยู่ที่ใจ อยู่ที่ศีล ทาน ภาวนา มันลงที่ใจไม่ยึดเอาอามิสสิ่งใดมาเป้นสุขของมัน สุขทางโกุตระคือสุขจากการปล่อยวาง มีศีล ทาน ภาวนา ที่จะติดตามเราแม้ตายไป แม้เกิดใหม่ในทุกภพทุกชาติ"
"สุขทางโลกไม่เที่ยงแท้ยั่งยืนเพราะอาศัยสิ่งไม่เที่ยงมาเป็นสุขของมัน ความสุขทางโลกก็แค่เพียงหมดลมหายใจเท่านั้น..ดังนี้"

.....บันทึกกรรมฐานวันที่ 21 สิงหาคม 2558 (ศีลลงใจ)